Niedobór potasu (hipokaliemia), to sytuacja, w której dochodzi do obniżenia stężenia potasu w surowicy krwi do wartości poniżej 3,5 mmol/L. Organizm, który cierpi z powodu niedoboru tego pierwiastka, wysyła wyraźne sygnały, których nie należy ignorować. Warto wiedzieć, jakie przyczyny i objawy powoduje niedobór potasu, oraz jak zdiagnozować i pozbyć się problemu.
Potas — pierwiastek niezbędny do życia
Potas jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Jest on konieczny do aktywacji enzymów, bierze udział w metabolizmie białek i węglowodanów, wpływa na stan gospodarki wodno-elektrolitowej, reguluje ciśnienie osmotyczne. To obecności potasu zawdzięczamy prawidłowe funkcjonowanie układu mięśniowego i nerwowego. Niedobór potasu staje się zagrożeniem dla zdrowia, a także życia, dlatego nie należy ignorować sygnałów, jakie wysyła ciało w tej sytuacji.
Fot. iStock/Potas
Diagnostyka niedoboru potasu
Aby oznaczyć poziom potasu w surowicy krwi, należy zgłosić się do laboratorium na pobranie krwi żylnej, podobnie jak w przypadku standardowej morfologii.
Właściwy poziom potasu we krwi wynosi od 3,5 do 5,5 mmol/L.
Gdy pojawia się niedobór potasu, może przybierać następujące formy:
- Łagodna hipokaliemia to stężenie potasu 3,1–3,5 mmol/l.
- Umiarkowana hipokaliemia to stężenie potasu 2,5–3,0 mmol/l.
- Ciężka hipokaliemia to stężenie potasu poniżej 2,5 mmol/l.
Warto przy okazji oznaczyć także stężenie magnezu we krwi, gdyż niedoborowi potasu czasami towarzyszy niedobór magnezu. Nieprawidłowy wynik bezwzględnie wymaga konsultacji z lekarzem.
Hipokaliemia rzekoma
Hipokaliemia rzekoma to sytuacja, w której dochodzi do zbyt niskiego stężenia potasu we krwi, gdy krew do badania została pobrana 20-30 minut po podaniu insuliny, lub krew nieodwirowana z prawidłową liczbą leukocytów była przechowywana przez dłuższy czas w temperaturze 25-28 stopni Celsjusza.
Fot. iStock/Hipokaliemia
Przyczyny niedoboru potasu
Zazwyczaj niedobór spowodowany jest utratą potasu przez nerki z moczem. Sprzyja temu stosowanie niektórych leków (np. diuretyków), co wpływa na zwiększenie ilości wydalanego moczu, a co za tym idzie, grozi nadmierną utratą potasu przez nerki. Do utraty potasu dochodzi również przez przewód pokarmowy. Dzieje się tak w przypadku intensywnych wymiotów, biegunek, lub w trakcie zażywania leków przeczyszczających. Na niedobór potasu może wpływać istnienie przetok jelitowych oraz gruczolaków jelita grubego.
Do innych przyczyn niedoboru potasu zalicza się również:
- jadłowstręt psychiczny,
- niedożywienie,
- ostre białaczki,
- hiperaldosteronizm wtórny,
- wrodzony przerost nadnerczy,
- zespół Cushinga,
- stan po ostrej niewydolności nerek,
- hipomagnezemię,
- nadmierna potliwość,
- rozległe oparzenia
- wpływ innych farmaceutyków.
Niedobór potasu — objawy
Z reguły łagodny niedobór potasu nie powoduje żadnych objawów, natomiast pojawiają się one w chwili, gdy stężenie potasu jest mniejsze niż 3,1 mmol/l, przy umiarkowanej lub ciężkiej hipokaliemii.
Fot. iStock/Hipokaliemia
Objawy umiarkowanego niedoboru potasu:
Skurcze mięśni
To jeden z najlepiej kojarzonych objawów niedoboru potasu, który odpowiada m.in. za na przekaźnictwo między komórkami nerwowymi i mięśniowymi.
Zmęczenie
Ponieważ potas znajduje się on głównie wewnątrz komórek, gdy jego poziom spada, organizm nie może funkcjonuje na pełnych obrotach. Niedobór potasu wpływa na odczuwanie nieuzasadnionego zmęczenia i brak energii do codziennego działania.
Kołatanie (nierówny rytm) serca
Niedobór potasu zaburza przesyłanie impulsów elektrycznych między komórkami odpowiedzialnymi za pobudzenie mięśnia sercowego do skurczu. Przy umiarkowanej hipokaliemii mogą pojawić się zaburzenia rytmu serca i przyspieszone tętno.
Zaparcia
Niedobór potasu może powodować również problem z wypróżnieniem. Ponieważ potas reguluje pracę mięśni, a jelita zbudowane są z mięśniówki gładkiej, jego niedobór spowalnia ruchy jelit, co powoduje zaparcia.
Niepokój
Hipokaliemia może powodować odczuwanie nieuzasadnionego niepokoju. Dzieje się tak, ponieważ jony potasu biorą udział w transporcie serotoniny, która wpływa na samopoczucie i zdrowie psychiczne.
Ciężka hipokaliemia może powodować:
- ciężkie osłabienie mięśni, a nawet ich porażenie,
- niedrożność jelit,
- oddawanie dużych objętości moczu i wzmożone pragnienie,
- zaburzenia czucia,
- zagrażające życiu arytmie serca i spadki ciśnienia tętniczego.
Fot. iStock/Hipokaliemia
Jak uzupełnić niedobór potasu?
W przypadku niepotwierdzonego badaniem podejrzenia niedoboru potasu nie należy samodzielnie przyjmować preparatów zawierających potas. Te same objawy mogą wynikać z zupełnie innych przyczyn i można sobie takim postępowaniem zaszkodzić. Jeśli ktoś zauważy u siebie prawdopodobne objawy niedoboru potasu, w zależności od ich nasilenia powinien zgłosić się do lekarza POZ lub na SOR, aby oznaczyć stężenie elektrolitów we krwi. W przypadku objawów ciężkiej hipokaliemii, które są bardzo poważne, należy wezwać pogotowie ratunkowe.
Jak leczyć niedobór potasu?
Sposób leczenia niedoboru potasu zależy od nasilenia problemu. Leczenie umiarkowanego niedoboru opiera się na przyjmowaniu potasu w odpowiednich ilościach ze wskazania lekarskiego, oraz, gdy jest taka konieczność, stosowania leków blokujących wydalanie potasu przez nerki. W trakcie korekcji hipokaliemii należy okresowo kontrolować stężenie potasu. Równie ważne jest określenie i usunięcie przyczyny hipokaliemii, aby nie dochodziło do nawrotu sytuacji.
Z kolei ciężki niedobór potasu wymaga hospitalizacji oraz dożylnej podaży pierwiastka i częstej kontroli jego stężenia we krwi.
