Tętno w ciągu dnia może osiągać różną wartość. Zdecydowanie wyższe będzie podczas aktywności fizycznej, natomiast podczas spoczynku spada. Wartości tętna zależą od trybu życia danej osoby, a także od wieku, czy predyspozycji genetycznych. Ustalona norma, w jakiej tętno powinno się zawierać może być dobrym wskaźnikiem stanu zdrowia. Co to jest tętno, tętno spoczynkowe i maksymalne, jak można je samodzielnie zmierzyć?
Tętno (puls) odzwierciedla częstotliwość bicia serca i jest wynikiem przepływu fali krwi przez tętnice. Może ono wiele powiedzieć na temat kondycji samego serca i naczyń krwionośnych.
Tętno spoczynkowe — co to jest?
W przypadku pomiaru tętna w ciągu dnia, podczas różnych aktywności, mówimy o tętnie dziennym, natomiast tętno spoczynkowe określa ilość uderzeń serca podczas odpoczynku i jest najniższą wartością w ciągu dnia. Aby jego wartość była miarodajna, pomiar należy przeprowadzić z rana, tuż po przebudzeniu, przed wstaniem z łóżka. W ciągu dnia należy odpocząć minimum 5 minut w pozycji siedzącej, najlepiej po około 10 minut po zakończeniu aktywności. Warto pamiętać, że silne emocje, czy np. wypicie dużych ilości kawy, mogą zakłamywać wynik. Niski puls podczas spoczynku jest dobrą informacją o kondycji serca, które wykonuje mniej uderzeń, by przetoczyć odpowiednią ilość krwi. Wyższe tętno spoczynkowe (co najmniej 75-80), oznacza konieczność bardziej wytężonej pracy serca, a co za tym idzie, większe ryzyko przedwczesnej śmierci z różnych przyczyn.
Jak samodzielnie zmierzyć puls?
Aby wiedzieć, z jaką częstotliwością uderza serce w ciągu minuty, można to w prosty sposób obliczyć samodzielnie. Przyłóż dwa palce do miejsca, gdzie znajduje się tętnica (najlepiej na tętnicy szyjnej wewnętrznej lub promieniowej, na wewnętrznej stronie nadgarstka), i policz ilość uderzeń serca w ciągu 60 sekund. Możesz również skrócić czas oczekiwania i policzyć ilość uderzeń serca w ciągu 15 sekund i uzyskany wynik pomnożyć razy 4. Wynik określi, ile razy serce uderzyło w ciągu minuty. Jeśli w domu jest ciśnieniomierz z funkcją mierzenia tętna, pulsoksymetr lub zegarek sportowy, można przy ich pomocy dokonać samodzielnego pomiaru.
Fot. iStock/tętno
Tętno — norma
Norma określona dla tętna pozwala ocenić, czy w indywidualnym przypadku praca serca jest prawidłowa. Normy zostały opracowane z uwzględnieniem różnych grup wiekowych, u których praca serca wygląda inaczej.
Tętno spoczynkowe i jego norma u zdrowych osób:
- w przypadku niemowląt norma wynosi ok. 130 uderzeń na minutę;
- u dzieci puls wynosi ok. 100 uderzeń na minutę;
- normę dla młodzieży ustalono na 85 uderzeń na minutę;
- u osób dorosłych tętno spoczynkowe i jego norma to ok. 70 uderzeń na minutę;
- u osób starszych prawidłowy puls powinien wynosić ok. 60 uderzeń na minutę.
Warto zwrócić uwagę na powyższe normy, ale nie zawsze należy sztywno ich się trzymać. U pewnych osób mogą pojawiać się odstępstwa od normy nawet o 10 uderzeń na minutę, i nie zawsze jest to oznaka kłopotów. Wiele zależy od kondycji organizmu, a nawet predyspozycji genetycznych. Potwierdzeniem tej reguły są sportowcy regularnie uprawiający różne dyscypliny przez lata. W ich przypadku tętno jest znacznie niższe i to jest stan prawidłowy. Wynika to z faktu, że wytrenowanie prowadzi do zmian w wydajności pracy serca, które pracuje mniej, ale efektywniej, niż u osób prowadzących bierny tryb życia. W przypadku zaawansowanych sportowców niskie tętno, liczące czasem 30 uderzeń, jest prawidłowe. Natomiast tak niski puls u osób niemających wiele wspólnego ze sportem, powinien skłonić do wizyty u lekarza.
Fot. iStcok
Tętno za wysokie
Zbyt wysokie tętno może być spowodowane przez stres i silne emocje. Przyspieszać prace serca mogą także duże ilości wypijanej kawy, napojów energetyzujących, czy alkoholu. Wpływ na podniesienie tętna mają także przyjmowane leki oraz zażywane narkotyki. Również rozwijające się choroby mogą powodować za wysokie tętno. Do najczęstszych przyczyn należą:
- nadczynność tarczycy
- gorączka wynikająca z infekcji
- odwodnienie
- zaburzenia rytmu serca i choroby serca
- anemia
- hipoglikemia (niedocukrzenie)
Za niski puls
Im niższe tętno w spoczynku, tym lepiej dla serca. Jednak zbyt niski puls (bradykardia), w przypadku gdy ktoś nie jest sportowcem powinno skłonić do rozmowy z lekarzem. Taki stan może wynikać z istniejącej choroby serca, układu nerwowego, niedoczynności tarczycy, lub zaburzeń metabolicznych.
Tętno maksymalne
Tętno maksymalne, określane skrótem Tmax albo HRmax (ang. maximal heart rate), to liczba uderzeń serca na minutę podczas wysiłku. Przykładowo podczas szybkiego marszu przeciętnie osiągamy tętno na poziomie od 60% do 75% Tmax. Te wartości są bardzo ważne dla sportowców, ponieważ pomagają określić jak powinien wyglądać trening nastawiony na dany cel:
- rozgrzewka, trening regeneracyjny — przy tempie poziomie 50-60% Tmax;
- redukcja tkanki tłuszczowej, wzmocnienie kondycji, wytrzymałości oraz siły mięśni — na poziomie 65-75 % Tmax;
- spalanie tłuszczu i kształtowanie ogólnej wytrzymałości — na poziomie 85-95% Tmax;
- poprawa szybkości — na poziomie 85-95% Tmax.
Trenując na innym poziomie tętna maksymalnego, niż zakłada cel, nie osiągnie się zamierzonego rezultatu.
Fot. iStock
Jak obliczyć tętno maksymalne?
Można samodzielnie obliczyć tętno maksymalne metodą Astranda — od wartości 220 odejmując wiek w latach. Można również wykorzystać wzór autorstwa Sally Edwards, byłą zawodową biegaczkę i trathlonistkę:
- dla kobiet: Tmax = 210 – (0,5 x wiek w latach) – (0,022 x masa ciała w kilogramach)
- dla mężczyzn: Tmax = 210 – (0,5 x wiek w latach) – (0,022 x masa ciała w kilogramach) + 4
Nie są to jednak metody idealne, dające czasem nieprecyzyjne wyniki. Jeśli ktoś chce poznać właściwy wynik, najlepiej wykonać odpowiednie testy w laboratorium.
Tętno podczas snu
Podczas snu tętno jest niższe, czasem nawet spada nieco poniżej normy dla tętna spoczynkowego i nie jest to czymś niepokojącym. Trzeba pamiętać, podczas snu maleje zapotrzebowanie pracę serc. Jeśli jednak temu towarzyszą zawroty głowy, lub tendencje do utraty przytomności, należy zgłosić się do lekarza, by rozwiać wątpliwości i w razie potrzeby wykonać stosowne badania.
