Zaburzenia osobowości nie zawsze są proste do zdiagnozowania. Można powiedzieć, że ilu ludzi, tyle charakterów i zachowań, które możemy obserwować. Przez to nie zawsze łatwo jest jednoznacznie określić, co jest jeszcze normą, a co już nie. Jeśli u kogoś istnieją mocno nieprawidłowe normy zachowania, jego funkcjonowanie w społeczeństwie może być bardzo utrudnione.
Zaburzenia osobowości objawiają się wcześnie
Zaburzenia osobowości to obecność trwałych cech charakterologicznych i utrwalonych wzorców dotyczących postępowania, zachowania, relacji z innymi ludźmi i funkcjonowania w społeczności. Według szacunków, od 10 do 20% ludzi na świecie może borykać się z różnego typu zaburzeniami. W zależności od rodzaju, częściej mogą występować u mężczyzn lub u kobiet. Pierwsze objawy zaburzeń pojawiają się zazwyczaj w późnym dzieciństwie lub w wieku nastoletnim. Wtedy jednak składa się je na karb niedojrzałości i poszukiwania siebie, co może opóźniać postawienie diagnozy.
Zaburzenia osobowości – przyczyny i rodzaje
Zaburzenia osobowości mogą mieć różne objawy i przyczyny. Kiedyś przyczyn szukano ich przede wszystkim we wpływie zdarzeń w domu rodzinnym. Wskazywano tu głównie na sytuacje konfliktowe, silne napięcia emocjonalne, zaniedbania, przemoc emocjonalną i seksualną doświadczoną w dzieciństwie. Współcześnie przyczyn szuka się także w czynnikach biologicznych i genetycznych.
Zgodnie z międzynarodową klasyfikacją psychiatryczną ICD-10 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych) wyróżniamy następujące specyficzne zaburzenia osobowości:
- paranoiczną,
- schizoidalną,
- dyssocjalną,
- chwiejną emocjonalnie (typ impulsywny i typ borderline),
- histrioniczą,
- anankastyczną,
- osobowość lękliwą (unikającą),
- osobowość zależną.
Klasyfikacja DSM IV (klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) wyróżnia nieco inaczej zaburzenia osobowości:
- typu A: paranoiczne, schizoidalne, schizotypowe,
- zaburzenia osobowości typu B: antyspołeczne, z pogranicza (borderline), histrioniczne, narcystyczne,
- typu C: unikowe, zależne, obsesyjno-kompulsyjne.
Zaburzenia osobowości – objawy
Osoba cierpiąca na nie, w różnych sytuacjach może zachowywać się, funkcjonować i nawiązywać relacje w pewien specyficzny sposób. Zdrowe osoby swoje zachowanie, myślenie i działanie dostosowują do potrzeb sytuacji, są bardziej elastyczni. Osoba zaburzona nie dostosowuje się do sytuacji i otoczenia, przez co „odstaje” od innych.
Zaburzenia osobowości mogą wpływać na stosunek do samego siebie i otoczenia, zmieniać sposób przeżywania siebie i innych. Bez wątpienia mogą one powodować negatywne konsekwencje dla osoby dotkniętej problemem, oraz jej najbliższego otoczenia.
Objawy zaburzenia osobowości zależą od jego rodzaju:
- osobowość paranoiczna – objawia się nadmierną podejrzliwością i obawę, że ktoś planuje osobę z zaburzeniem skrzywdzić. Pojawia się tu brak zaufania i skrajna zazdrość, która rujnuje relacje w związku;
- zaburzenia osobowości borderline daje objawy wyraźne – ekstremalnie szybko przechodzi ze skrajności w skrajność. W jednej chwili ktoś wydaje się przyjacielem, by po pewnym czasie został uznany za wroga. Osoby borderline są drażliwe, impulsywne, przejawiają predyspozycje do używek i hazardu, ryzykownych zachowań seksualnych;
- osobowość schizoidalna – osoby takie często izolują się od innych, wchodzą w sposób bardzo ograniczony w kontakty emocjonalne i społeczne, są chłodne seksualnie, mają problemy z odczuwaniem przyjemności. Uciekają w świat marzeń, zatapiają się we własnych myślach i nie lubią być z tego świat wytrącane;
- osobowość unikająca – osoby takie unikają kontaktów z innymi ludźmi, unikając w ten sposób krytyki i odrzucenia. Osobowość unikającą charakteryzuje niska samoocena i lęk przed odrzuceniem;
- typ osobowości anankastycznej – w tym przypadku osoba przejawia tendencje do nadmiernego perfekcjonizmu i kontroli nad życiem, brakiem spontaniczności, zamiłowaniem do przestrzegania sztywnych reguł;
- osobowość zależna – charakteryzuje się niesamodzielnością dorosłej osoby, mimo że nie ma ku temu wyraźnej przyczyny;
- osobowość dyssocjalna (antyspołeczna) – osoby cierpiące na ten typ zaburzenia osobowości nie uznają panujących w społeczeństwie norm, praw i zasad zachowania;
- histrioniczna osobowość – powoduje, że osoba nią dotknięta odczuwa przymus pozostawania w centrum uwagi. Aby osiągnąć cel, wymyśla niestworzone historie, które ściągają uwagę otoczenia.
Zaburzenia / Fot. iStock
Zaburzenia osobowości – test samoopisowy
Nie zawsze wystarczą same objawy, by stwierdzić konkretne zaburzenia osobowości. Specjalista problem rozpoznaje na podstawie dokładnego wywiadu psychiatrycznego, często uzupełnianego testami psychologicznymi. Wyklucza się też inne zaburzenia psychiczne oraz ewentualne zmiany w mózgu (np. guz mózgu). Zaburzenia osobowości pomoże określić test osobowości.
Wiele z tych testów to testy lub kwestionariusze samoopisowe. Osoba poddająca się testowi odpowiada na pytania dotyczące jego myśli, uczuć i zachowań przez stwierdzenie jest prawdziwe lub fałszywe w jego przypadku. Za przykład mogą posłużyć testy osobowości takie jak:
- Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości (MMPI) – składa się na niego ponad 500 stwierdzeń, na które badany odpowiada „prawda”, „fałsz” lub „nie wiem”,
- Millon Clinical Multiaxial Inventory (MCMI) – pacjent na 344 stwierdzenia pacjent odpowiada „prawda” lub „fałsz”,
- Kwestionariusz Osobowości (NEO-PI-R) – test mierzy neurotyczność, ekstrawertyczność, otwartość na doświadczenie, ugodowość oraz sumienność,
- Kwestionariusz Temperamentu i Charakteru Clonningera – bada nasilenie cech temperamentu o podłożu biologicznym oraz nasilenie cech charakteru kształtujących się w procesie socjalizacji.
Zaburzenia osobowości – test projekcyjny
Można skorzystać także z testów projekcyjnych, choć nie są one obecnie zbyt często stosowane. Osoba badana ma za zadanie opisać to co widzi na rysunku lub obrazku, dokończyć dany rysunek lub opowiedzieć na historię w oparciu o niego. Dzięki temu można poznać wewnętrzne odczucia badanego. Do tekstów projekcyjnych zaliczamy:
- Test Rorschacha – składa się z dwóch części. W pierwsze badany określa, co widzi na obrazku z symetrycznymi plamami czarno-białymi lub kolorowymi. W drugiej części osoba badania ma za zadanie rozwinąć swoje wypowiedzi,
- Test Apercepcji Tematycznej – składa się z obrazków z wieloznacznymi scenkami. Osoba poddawana badaniu tworzy na ich podstawie historyjki na ich temat, opisując uczucia, myślenie i działanie osób z obrazków.
Zaburzenia osobowości – leczenie
Można powiedzieć, że zaburzenie osobowości to taka osobliwa „natura” danego człowieka, bo taki już jest. Specjaliści podkreślają jednak, że utrwalone cechy osobowościowe mogą z czasem się zmieniać, jeśli zostaną podjęte odpowiednie ku temu środki, takie jak leczenie.
Leczenie zdiagnozowanego zaburzenia osobowości możliwe jest na dwa sposoby. Przede wszystkim pacjentowi proponuje się długotrwałą psychoterapię. Leczenie zaburzenia osobowości nie w każdym przypadku jest łatwe i skuteczne. Jednak jeśli zostanie ona oparta na zaangażowaniu i zaufaniu ze strony pacjenta, może przynieść pozytywne efekty. Innym sposobem jest zastosowanie leków, które pomagają zapanować nad pojawiającymi się epizodami obniżenia samopoczucia psychicznego.
