Niedoczynność tarczycy to często diagnozowane zaburzenie. Nieprawidłowe funkcjonowanie tego niewielkiego narządu może spowodować duże problemy zdrowotne. Czym jest niedoczynność tarczycy i na jakie objawy należy zwrócić szczególną uwagę?
Niedoczynność tarczycy – tę diagnozę każdego roku słyszy wiele osób. Schorzenie to występuje znacznie częściej u kobiet, cierpi na nie ok. 5% dorosłych kobiet i ok. 1% mężczyzn. Najczęściej diagnozuje się je u osób po 60 roku życia, ale pacjentów z niedoczynnością tarczycy nie brakuje także wśród dzieci i młodych osób.
Niedoczynność tarczycy – na czym polega?
Tarczyca to niewielki narząd w kształcie motyla, zlokalizowany u podstawy szyi, który zaliczamy do gruczołów wydzielania wewnętrznego. Tarczyca jest odpowiedzialna za wytwarzanie i uwalnianie trijodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4). Te hormony wpływają na funkcjonowanie różnych tkanek, a także na metabolizm oraz wytwarzane ciepła przez organizm. Tarczyca nie działa jednak w osamotnieniu – jej pracę kontroluje przysadka mózgowa, pobudzając ją dzięki wydzielaniu hormonu tyreotropowego (TSH) do produkcji wspomnianych hormonów T3 i T4. Problem niedoczynności wynika z zaburzonej produkcji hormonów przez tarczycę – jest ich mniej, niż potrzebuje tego organizm.
Subkliniczną, czyli łagodną niedoczynność tarczycy określa się w przypadku, gdy stężenie w surowicy hormonów tarczycy jest w normie, ale stężenie hormonu TSH jest nieznacznie podwyższone. Najczęściej dotyczy to kobiet, a ryzyko pojawienia się subklinicznej postaci zwiększa się wraz z wiekiem. Następstwem subklinicznej niedoczynności tarczycy jest prawdopodobieństwo przeistoczenia się w jawną (kliniczną) niedoczynność tarczycy, która jest bardziej dokuczliwa niż wersja subkliniczna.
Niedoczynność tarczycy – przyczyny
Niedoczynność tarczycy może mieć różne przyczyny. Najczęściej problemy wynikają z następujących powodów:
- choroba Hashimoto – (przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy). Choroba Hashimoto to choroba autoimmunologiczna. W jej przebiegu własne przeciwciała organizmu atakują tarczycę i powodują stan zapalny w niej, co prowadzi do zmniejszenia produkcji hormonów oraz niszczenia tego narządu.
- operacyjnie usunięta tarczyca lub jej część – zabieg usuwający całą tarczycę powoduje trwałą niedoczynność. W przypadku przypadku usunięcia części tarczycy, stopień niedoczynności uzależniony jest od ilości wyciętego narządu.
- leczenie jodem promieniotwórczym – stosowane np. w chorobie Gravesa i Basedowa.
Niedoczynność tarczycy przyczyny może mieć także w:
- innych zapaleniach tarczycy – często w tych przypadkach problem z niedoczynnością tarczycy bywa przemijająca
- polekowej niedoczynności tarczycy
- wtórnej niedoczynności tarczycy – w przypadku chorób przysadki mózgowej, występuje jednak stosunkowo rzadko, np. na skutek urazu głowy i uszkodzenia przysadki lub guza w samej przysadce.
Niedoczynność tarczycy – objawy
Niedoczynność tarczycy objawy może mieć różnorodne, od nasilenie łagodnego, ledwie zauważalnego (postać subkliniczna), po bardziej dokuczliwe, nawet zagrażające zdrowiu (kliniczna niedoczynność). Osoba, u której w sposób skryty rozwija się niedoczynność, nie ma pojęcia o problemie, ale stan się zaostrza. Bez odpowiedniej diagnozy i leczenia skutki zaawansowanej niedoczynności tarczycy mogą spowodować niepłodność, choroby serca, a w skrajnych przypadkach nawet śpiączkę.
Szczególnie powinny nas zaniepokoić objawy, które niedoczynność tarczycy najczęściej powoduje. Zaliczamy do nich przede wszystkim:
- odczuwanie ciągłego zimna
- zmęczenie/senność
- spowolnienie czynności serca, niskie ciśnienie tętnicze
- zaburzenia miesiączkowania, niepłodność
- depresję
- zaburzenia pamięci
- problem z rzadszymi wypróżnieniami
- przyrost masy ciała
- łuszcząca się, przesuszona i blada skóra,
- suche, matowe włosy.
Jak zdiagnozować niedoczynność tarczycy?
Wykonanie badań hormonalnych oceniających czynność tarczycy (stężenie TSH we krwi) uwidoczni istniejący problem. Nieprawidłowy wynik tego badania, sięgający powyżej górnej granicy normy, wymaga wykonania pomiaru stężenia tyroksyny (FT4). Jeżeli w wyniku podwyższonemu stężeniu TSH towarzyszy obniżone stężenie FT4, mamy do czynienia z niedoczynnością. Można także wykonać oznaczenie stężeń przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy, szczególnie anty-TPO, którego podwyższone stężenie jest charakterystyczne dla choroby Hashimoto. Przy niedoczynności tarczycy, badania laboratoryjne mogą wykazać niedokrwistość oraz podwyższone stężenie cholesterolu.
Innym badaniem pomocnym w diagnozowaniu problemów z niedoczynnością tarczycy, jest obrazowe badanie USG tego narządu.
Niedoczynność tarczycy – leczenie, leki
Niedoczynność tarczycy wymaga, by leki zostały dobrane pod indywidualne potrzeby pacjenta. Leczenie tego zaburzenia wymaga regularnego przyjmowania brakujących hormonów tarczycy, takich jak lewotyroksyna. Odpowiednie przyjmowanie zaleconych hormonów normalizuje stężenie TSH, umożliwiając poprawne funkcjonowanie organizmu. Warto zaznaczyć, że preparatów zawierających lewotyroksynę jest wiele i mogą się one od siebie różnić działaniem, więc najlepiej jest zdecydować się na jeden, konkretny lek i pozostać przy nim. Lekarz indywidualnie ustala dawkę początkową leku, którą modyfikuje po badaniu kontrolnym stężenia TSH, na podstawie uzyskanego wyniku.
Niedoczynność tarczycy – dieta
Dieta i niedoczynność tarczycy są często poruszanym tematem. Nie bez znaczenia jest to, co trafia na talerz osoby chorej. Dieta w niedoczynności tarczycy powinna obfitować w białko i jod. Jod jest konieczny do produkcji hormonów tarczycy, a białko wspiera metabolizm organizmu. Nie powinno brakować także substancji takich jak:
- żelazo – znajdziemy je w w wielu produktach spożywczych. Najwięcej żelaza zawierają: mięso i podroby, ryby, żółtko jaja kurzego, pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa (bób, boćwina, burak, groszek zielony, pietruszka, szczaw, szpinak) oraz owoce (porzeczki, poziomki, maliny, awokado, owoce suszone). Żelazo znajdziemy także w pestkach dyni i nasionach roślin strączkowych.
- selen – jego dobrym źródłem są orzechy brazylijskie, ryby morskie, nasiona roślin strączkowych, mięso z indyka, wołowina i grzyby.
- cynk – znajduje się w mięsie, jajach, nasionach słonecznika i dyni, nasionach lnu, fasoli, ciecierzycy, kiełkach i otrębach pszennych, czosnku, cebuli, ostryg i grzybów.
Te substancje niezbędne są do prawidłowego działania gruczołu tarczowego.
Niedoczynność tarczycy – dieta, produkty zakazane:
Przy niedoczynności tarczycy unikać należy warzyw takich jak kapusta, brukselka, jarmuż, kalafior, rzepa i kalarepa, ponieważ zawierają one goitrogeny, które mogą wpływać na metabolizm jodu, prowadząc do zmniejszenia jego stężenia w organizmie. To w efekcie może skutkować przerostem gruczołu tarczycy, czyli utworzeniem się tzw. wola.
