Niedobór wapnia (hipokalcemia), mimo że nie kojarzy się nam z czymś bardzo poważnym, może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia. Najczęściej niewłaściwej dieta sprawia, że hipokalcemia jest coraz częstym problemem. Z czego jeszcze może wynikać niedobór wapnia, i w jaki sposób się objawia hipokalcemia?
Czym jest niedobór wapnia?
Niedobór wapnia, czyli hipokalcemia, to zbyt małe stężenie wapnia we krwi. Jego prawidłowe stężenie w surowicy krwi wynosi 2,25—2,5 mmol/l (w zależności od laboratorium zakres ten może się nieco różnić). Hipokalcemia to sytuacja, w której dochodzi do spadku stężenia wapnia w surowicy krwi poniżej 2,2 mmol/l.
Aż 99% wapnia znajduje się w kościach. Z pozostałego 1% wapnia połowa wiąże się z białkiem (albuminą), a połowa to wapń wolny (zjonizowany). Właściwe stężenie wapnia zjonizowanego jest istotne dla prawidłowej pracy układu nerwowego, kostnego, mięśni (w tym serca i przełyku), oraz procesu krzepnięcia krwi. Gdy w krwiobiegu jest go za mało, to organizm rekompensuje sobie niedobór, pobierając wapń z kości.
Niedobór wapnia — kto jest na niego narażony?
Wapń jest dostarczamy do organizmu z pokarmami i płynami, a mimo to znaczna część społeczeństwa ma problemy z jego niedoborem. Kobiety, które przeszły już menopauzę, weganie, czy cierpiący z powodu nietolerancji pokarmowych. Najwięcej wapnia zawierają produkty takie jak: mleko i jego przetwory, pomarańcze, figi, migdały, biała fasola, zielone warzywa liściaste, sardynki. Stosowanie niewłaściwej diety sprawia, że niedobór wapnia jest częstym problemem. Wystarczy wspomnieć, że dzienne zapotrzebowanie na wapń dla osoby dorosłej wynosi ok. 1000 mg (wytyczne dla poszczególnych grup wiekowych nieco różnią się od siebie), tymczasem wg informacji Komitetu Żywienia Człowieka PAN, przeciętnie spożywamy jedynie 400 mg wapnia dziennie.
Fot. iStock/Niedobór wapnia (hipokalcemia)
Jego niedoborom zapobiegnie włączenie do diety produktów z zawartością witaminy D, magnezu i boru, które ułatwiają absorpcję wapnia w jelitach. Niedoborom sprzyja obecność w pożywieniu kwasu fitynowego, kwasu szczawiowego i nadmiar błonnika.
Niedobór wapnia może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia, jeśli rozwija się latami.
Przyczyny niedoboru wapnia
Najczęściej przyczyną niedoboru wapnia jest dieta uboga w ten pierwiastek, ale mogą za niego odpowiadać inne czynniki lub toczące się choroby, takie jak:
- niedobór parathormonu (PTH) – jest to hormon wydzielany przez przytarczyce. Często niedobór PTH stwierdza się go po chirurgicznym usunięciu przytarczyc, po radioterapii szyi, u osób z niewydolnością nerek, przy zbyt dużym stężeniu fosforu we krwi;
- niedobór witaminy D — jego przyczyną mogą być m.in.: zaburzenia wchłaniania spowodowane chorobami jelit, wątroby lub trzustki, albo przyjmowaniem niektórych leków;
- zasadowica oddechowa — pojawia się w efekcie intensywnego oddychania w sytuacjach emocjonujących, stresowych lub przy napadzie paniki;
- niektóre ostre i ciężkie choroby, np. ostre zapalenie trzustki, sepsa, ostra niewydolność nerek, niewydolność wielonarządowa, rozpad guzów nowotworowych po chemioterapii, wrodzona niedoczynność przytarczyc lub ich brak.
Niedobór wapnia — objawy:
Niedobór wapnia powoduje objawy, które pojawiają się w zależności od jego stężenia.
Łagodna hipokalcemia — objawy
Niewielki spadek poziomu wapnia zazwyczaj nie powoduje widocznych objawów.
Fot. iStock/Niedobór wapnia
Nasilony niedobór wapnia — objawy
Jeśli niedobór wapnia jest mniejszy niż 1,9 mmol/l, objawy stają się widoczne. Należą do nich:
- mrowienie (zwykle pojawia się wokół ust, w palcach dłoni, stopach);
- kurcze mięśni i tzw. ręka położnika — jest to charakterystyczne ułożenie dłoni spowodowane skurczem mięśni (dłoń zgięta w nadgarstku i stawach śródręcznych, palce wyprostowane, a kciuk odwiedziony), tzw. tężyczka;
- napad duszności spowodowany skurczem oskrzeli;
- problemy z połykaniem — gdy dochodzi do skurczu mięśni gardła i przełyku;
- chrypka — w przypadku skurczu mięśni krtani.
Bardzo ciężki niedobór wapnia — objawy
Bardzo ciężka hipokalcemia powoduje napady drgawek, zaburzenia zachowania, ciężką niewydolność serca. W tym przypadku należy wezwać pogotowie ratunkowe.
Przewlekła hipokalcemia — objawy
Rozwijająca się latami hipokalcemia skutkuje zaburzeniami rozwoju zębów, zaćmą, suchą, łuszczącą się skórą, zmianami w wyglądzie paznokci, problemami w rozwoju umysłowym oraz zaburzeniami neurologicznymi.
Niedobór wapnia — leczenie
Fot. iStock
Do stwierdzenia niedoboru wapnia dochodzi na podstawie oznaczenia stężenia wapnia we krwi oraz stężenia albuminy i wyliczenia „korekty” stężenia wapnia całkowitego. Można także oznaczyć stężenie wapnia zjonizowanego w surowicy. Dalsze badania przy stwierdzonej hipokalcemii obejmują: stężenie kreatyniny w surowicy krwi, stężenie we krwi magnezu, fosforu, fosfatazy zasadowej, PTH oraz witaminy D, gazometrię. Lekarz może też zlecić inne badania (np. EKG), by ustalić przyczynę zbyt małego stężenia wapnia we krwi.
Mając do dyspozycji wyniki badań lekarz ocenia, czy sytuacja stanowi zagrożenie dla pacjenta i czy wymaga leczenia w szpitalu.
Leczenie niedoboru wapnia wymaga zdiagnozowania i usunięcia przyczyny problemów. Chorzy z wyraźnymi objawami hipokalcemii otrzymują dożylnie wapń, aż do ustąpienia objawów. Łagodny i przewlekły niedobór wapnia zazwyczaj leczone są doustnym przyjmowaniem preparatu wapnia oraz witaminy D.
Pacjenci narażeni na wystąpienie hipokalcemii powinny kontrolować stężenie wapnia we krwi, aby wcześnie wykryć jego zbyt niski poziom, gdy hipokalcemia jeszcze nie powoduje objawów.
