Odra to wysoce zakaźna choroba, która dotyka przede wszystkim dzieci. Dzięki szczepieniom ilość zakażeń została mocno zredukowana, ale nowe przypadki nadal się pojawiają, zagrażając chorym poważnym przebiegiem oraz możliwymi powikłaniami. W jaki sposób przenosi się odra, jakie objawy daje i w jaki sposób należy ją leczyć?
Odra — choroba wysoce zakaźna
Odra to choroba wirusowa o ostrym przebiegu, wywoływana przez paramyxowirusy. Przez lata była ona częstą przyczyną występowania epidemii, ponieważ jest ona wysoce zakaźna — zapada na nią 100% u osób podatnych. Choroba rozprzestrzenia się drogą powietrzno-kropelkową, podczas kaszlu lub kichania, a także przez kontakt z wydzielinami z nosa i gardła osoby zakażonej. Do wniknięcia wirusa dochodzi przez błony śluzowe nosa i jamy ustnej oraz spojówki. Zakażać mogą osoby już zakażone na 5 dni przed wystąpieniem wysypki, do 3 dni od jej pojawienia się. Wysoce zakaźny wirus odry zachowuje aktywność w powietrzu przez kilka godzin, a znajdujący się na powierzchniach do 2 godzin. Okres wylęgania się choroby wynosi 9–11 dni.
Fot. iStock/Odra
Najbardziej narażone na zakażenie są niemowlęta w czasie przed zaszczepieniem oraz osoby niezaszczepione lub takie, u których szczepionka nie wywołała odporności.
Odra — objawy u dzieci i dorosłych
Odra powoduje objawy te same u chorych dorosłych, jak u dzieci. Objawy, które wywołuje odra, są charakterystyczne i zależne od okresu rozwoju, w którym znajduje się choroba. Chory na odrę przechodzi przez okres nieżytowy (zwiastunów), wysypkowy i zdrowienia.
Okres nieżytowy (zwiastunów)
Okres wylęgania odry trwa 9–11 dni i najczęściej przebiega bezobjawowo, po czym na 2-4 dni przed rozwinięciem się charakterystycznej wysypki pojawia się gorączka, złe samopoczucie, zapalenie spojówek, katar, kaszel. Wraz z postępem zakażenia temperatura ciała rośnie do 39-41°C. Można także zauważyć na błonie śluzowej policzków (1-2 dni przed pojawieniem się wysypki) tzw. plamki Koplika. Są to biało-szare plamki otoczone czerwoną obwódką, najczęściej pojawiające się w sąsiedztwie zębów trzonowych i przedtrzonowych. Ten objaw odry znika 1-2 dni po wystąpieniu wysypki.
Okres wysypkowy
Okres wysypkowy zaczyna się ok. 14. dnia po zakażeniu, czemu towarzyszy wysoka gorączka. Plamista lub plamisto-grudkowata wysypka zaczyna się rozwijać najpierw na skórze za uszami, na twarzy i na szyi. W drugiej dobie wysypka schodzi na tułów, a w trzeciej zajmuje kończyny. Plamki często zlewają się ze sobą.
Fot. iStock/Odra
Okres zdrowienia
Po okresie wysypkowym następuje okres zdrowienia. Wysypka nabiera brunatnej barwy i znika ze skóry w tej samej kolejności, w jakiej wystąpiła. Po wysypce mogą pozostać przebarwienia na skórze oraz jej delikatne łuszczenie się, które ustępuje po upływie 2 tygodni.
Odra u kobiet w ciąży
Odra u ciężarnych zazwyczaj ma poważny przebieg. Choroba wiąże się ze zwiększonym ryzykiem poronienia i przedwczesnego porodu, jednak nie powoduje wad wrodzonych u płodu.
Odra — leczenie
Odrę rozpoznaje się na podstawie objawów, badań serologicznych (swoiste przeciwciała IgG i przeciwciała IgM pojawiają od 2.-3. dnia wysypki i utrzymują się przez 6-8 tyg.) i wirusologicznych (izolacja wirusa z próbek klinicznych pozwala na ustalenie szczepów). Ponieważ odra wywoływana jest przez wirusy, stosuje się wyłącznie objawowe. Zazwyczaj leczenie odbywa się w domu, natomiast około 1/3 chorych dzieci wymaga leczenia szpitalnego. W przypadku osób dorosłych przebieg jest cięższy i średnio aż u połowy chorych na odrę rozwijają się powikłania. Dorośli nawet dwa razy częściej mogą wymagać hospitalizacji. Chory powinien zostać w łóżku i unikać kontaktu z innymi osobami, szczególnie podatnymi na zakażenie. Choremu należy podawać leki obniżające wysoką temperaturę, oraz dbać o właściwe nawodnienie organizmu. Jeśli dojdzie do bakteryjnych powikłań, np. zapalenia płuc, konieczne jest podanie antybiotyku. Przebycie odry wywołuje trwałą odporność organizmu.
Fot. iStock/Odra
Odra — powikłania
Powikłania w przebiegu odry pojawiają się u 1/3 chorych. Najbardziej narażone są na nie dzieci do 2 roku życia, osoby dorosłe z niedoborami odporności (zakażeni HIV, chorzy onkologiczni w trakcie chemioterapii, przyjmujący leki immunosupresyjne), a także cierpiący na choroby przewlekłe.
Do powikłań ostrego przebiegu odry należą:
- zapalenie płuc lub oskrzeli — mogą być wywołane przez wirusa odry lub przez bakterie, najczęściej pneumokoki i gronkowce;
- zapalenie tchawicy i krtani;
- biegunka i inne powikłania ze strony układu pokarmowego;
- zapalenie ucha środkowego;
- zapalenie rogówki;
- kłębuszkowe zapalenie nerek;
- zapalenie mięśnia sercowego.
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu — związane z ryzykiem wystąpienia trwałych powikłań neurologicznych (padaczka, niedowłady, opóźnienie intelektualne, głuchota);
- podostre stwardniające zapalenie mózgu — występuje rzadko, z częstością 1 na 100 tysięcy przypadków odry. Pojawia się nawet po kilkunastu latach od zachorowania i jest chorobą nieuleczalną. Częściej to powikłanie odnotowuje się u osób, które na odrę zachorowały przed 2. rokiem życia.
W krajach rozwiniętych do zgonu w przebiegu odry dochodzi w 0,1-1 przypadkach na 1000 zachorowań.
Odra — szczepienie
Dzięki obowiązkowym szczepieniom na odrę, problem choroby utrzymywany jest pod kontrolą. Po pierwszej dawce szczepionki u dzieci w 13–15. miesiącu życia odporność nabywa ok. 95–98% osób zaszczepionych. Po drugiej dawce szczepionki, w 6. roku życia, odporność osiąga prawie 100% osób zaszczepionych. Obecnie rocznie rejestruje się w Polsce tylko ok. 100 przypadków odry.
