Gruźlica to choroba, o której zwykło się myśleć jako o chorobie osób biednych, zaniedbanych. Tak jednak nie jest, gruźlica może dotknąć każdego. Warto wiedzieć, jakie objawy daje gruźlica płuc, kości i skóry, oraz w jaki sposób następuje zakażenie i na czym polega leczenie gruźlicy?
Choroba przez długi czas kojarzona była z biedniejszymi warstwami społeczeństwa, ponieważ diagnozowana była najczęściej u osób mieszkających w złych warunkach mieszkaniowych i niedożywieniu. Znana jest medycynie od czasów starożytności, a swoje największe żniwo zbierała w XVIII i XIX wieku. Wtedy jeszcze nie znano przyczyn choroby, nie posiadano także leków, które mogłyby ją skutecznie leczyć. Sytuacja zmieniła się, gdy pod koniec XIX wieku Robert Koch odkrył istnienie prątków gruźlicy, co umożliwiło przeprowadzenie prac nad szczepionką przeciwko gruźlicy.
Gruźlica — co to jest?
Gruźlica to choroba zakaźna wywoływana przez prątka Mycobacterium tuberculosis. Patogen może zajmować płuca, co przydarza się najczęściej, lub atakować kości i stawy, skórę, układ nerwowy, układ limfatyczny i krwionośny, moczowo-płciowy, co ma miejsce jedynie w 10% wszystkich przypadków zachorowań.
Fot. iStock
Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, poprzez kontakt z osobą chorą na gruźlicę, która niepoddana leczeniu prątkuje. Gruźlica może się także przenosić drogą pokarmową, poprzez spożycie niepasteryzowanych produktów mlecznych, z mleka pochodzącego od chorych zwierząt. W przypadku osób chorujących na pozapłucne postaci gruźlicy nie stanowią oni zagrożenia dla osób zdrowych.
Gruźlica — objawy
Objawy, jakie powoduje gruźlica, nie pojawiają się od razu po zakażeniu. Prątki gruźlicy są w większości niszczone przez układ odpornościowy. Wiadomo jednak, że część z nich pozostaje w organizmie, nie zawsze powodując rozwój choroby u nosiciela.
Gruźlica przebiega w dwóch fazach:
- gruźlica pierwotna — dochodzi do niej na skutek pierwszego kontaktu z czynnikiem zakaźnym. U około 90% osób nie pojawiają się objawy, a choroba stwierdzana jest po konwersji odczynu tuberkulinowego z ujemnego na dodatni, czyli LTB. U maksymalnie 10% osób zakażonych występują objawy choroby.
- gruźlica popierwotna — wynika ona z reaktywacji utajonego zakażenia pierwotnego. Dzieje się tak wraz z obniżeniem odporności chorego, np. na skutek leczenia immunosupresyjnego, chorób nowotworowych, zakażenia HIV. W tym przypadku choroba powoduje charakterystyczne nacieki w płucach, które są wykrztuszane. Zmiany w płucach mogą się wchłaniać, ulegać zwłóknieniu lub niszczyć płuca, co zależy od stanu odporności osoby chorej. Początkowo gruźlica popierwotna może mieć bezobjawowy przebieg, ale z czasem, gdy choroba staje się zaawansowana, nasilone objawy stanowią bezpośrednie zagrożenie życia.
Gruźlica — objawy ogólnoustrojowe
Gruźlica rozwija się zazwyczaj po cichu, dając zazwyczaj mało nasilone i niecharakterystyczne objawy dopiero wtedy, gdy choroba jest już mocno zaawansowana i czasem rozpoznawana zbyt późno na skuteczne leczenie. Szczególnie postać gruźlicy pozapłucnej powoduje trudności w rozpoznaniu. Mogą pojawić się m.in.:
- stany podgorączkowe;
- nocne poty;
- złe samopoczucie;
- utrata masy ciała;
- wyniszczenie — następuje w zaawansowanym stadium choroby.
Gruźlica płuc — objawy
Gruźlica płuc powoduje objawy, które nie zawsze sugerują konieczność wizyty u lekarza. Najczęściej pojawia się przewlekły, trwający ponad 8 tygodni kaszel. Na początku może być niewielki, suchy, bez odkrztuszania wydzieliny. Z czasem staje się bardziej dokuczliwy i pojawia się biaława lub ropna żółta plwocina, czasem z domieszką krwi. W zaawansowanej gruźlicy płuc krwioplucie może być obfite, pojawia się duszność postępująca wraz ze stopniem uszkodzenia płuc. Jeśli chory cierpi z powodu obniżonej odporności, może rozwinąć się u niego gruźlica prosówkowa, gdy bakterie rozsiewane przez krew wywołują drobne zmiany (o wyglądzie ziarna prosa) w płucach oraz w innych narządach. Towarzyszy temu wysoka gorączka i duszność.
Fot. iStock/Gruźlica
Gruźlica pozapłucna — objawy
Jeśli patogen zaatakuje obszar inny niż płuca, mogą pojawić się różne rodzaje, uzależnione od lokalizacji choroby.
Gruźlica opłucnej
Szczególnie narażone są na nią osoby młode. Gruźlica opłucnej powoduje gromadzenie się w jamie opłucnej płynu, i często daje ostre objawy. Towarzyszy jej gorączka, duszność, kaszel i ból w klatce piersiowej, nasilający się przy oddechu.
Gruźlica węzłów chłonnych
Obejmuje najczęściej węzły chłonne szyi, rzadziej węzły chłonne nadobojczykowe. Węzły chłonne powiększają się, są niebolesne, a wraz z rozwojem choroby stają się miękkie i mogą tworzyć się przetoki (zawartość chorego węzła przebija się przez skórę i powstaje otwór, którym wydobywa się ropa).
Gruźlica kości i stawów
Zazwyczaj atakuje kości kręgosłupa. Objawy początkowo są dość delikatne, mogą pojawić się bóle zajętych stawów i ograniczenie ich ruchomości. Z postępem choroby może dochodzić nawet do złamań kręgosłupa.
Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Ta postać gruźlicy pojawia się bardzo rzadko, głównie u dzieci. Chorzy stają się ospali, zmęczeni, często pojawia się także stan podgorączkowy. Towarzyszyć mogą temu nasilające się zaburzenia świadomości, bóle głowy, nudności, wymioty, czasem także porażenie nerwów czaszkowych.
Gruźlica skóry
Gruźlica skóry może przybierać różne postaci, które uwidaczniają się w zmianach na skórze (owrzodzenia, grudki, wykwity, przetoki, blizny), którym towarzyszy powiększenie okolicznych węzłów chłonnych.
Choroba może także dotknąć układ moczowo-płciowy i układ pokarmowy.
Fot. iStock
Leczenie gruźlicy
Przy podejrzeniu gruźlicy w wywiadzie lekarz najpierw zleci odpowiednie badania, by postawić właściwą diagnozę. Chorobę może potwierdzić badanie radiologiczne płuc oraz dodatkowe badanie polegające m.in. na stwierdzeniu prątków w plwocinie metodą rozmazu albo hodowli.
Potwierdzona choroba wymaga leczenia opartego na lekach bakteriobójczych, bakteriostatycznych, wyjaławiających oraz odprątkowujących. Pacjenci z gruźlicą płucną powinni otrzymać 6-miesieczną kurację, w przypadku gruźlicy kości i stawów leczenie powinno trwać 9 miesięcy, natomiast w gruźlicy ośrodkowego układu nerwowego nawet 12 miesięcy. Chorzy zakaźni dla otoczenia powinni być leczeni w szpitalu, natomiast chorzy bez prątków w plwocinie, którzy nie zakażają, mogą prowadzić leczenie w domu.
Gruźlica — szczepienie
Wynalezienie szczepionki na gruźlicę było ważnym wydarzeniem, ale nie aż tak przełomowym, jak tego oczekiwano. Okazało się, że nie istnieją pewne dowody na jej skuteczność w zmniejszeniu ryzyka zakażenia, jednak pozwala ona na uniknięcie rozwoju ciężkich postaci gruźlicy u dzieci (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, rozsiana gruźlica). Dlatego nadal stosuje się ją w Polsce, w jednorazowej dawce podawanej niemowlętom. Ochrona, jaką daje szczepienie, może utrzymywać się co najmniej przez 15-20 lat. Nie podaje się już kolejnych dawek, ponieważ nie zwiększa to skuteczności szczepienia.
