Fobia społeczna jest zaburzeniem, które może prowadzić do wykluczenia z funkcjonowania wśród ludzi. Powoduje ona silny lęk, nieadekwatny do zagrożenia, któremu towarzyszą najczęściej inne, widoczne objawy. Fobia społeczna może mocno skomplikować codzienne funkcjonowanie i dlatego jej przypadki wymagają uwagi specjalisty. Czym jest fobia społeczna, w jaki sposób się objawia oraz czy i w jaki sposób można ją leczyć?
Co to jest fobia społeczna?
Zaburzenie to jest częste, gdyż występuje u 3–4% polskiej populacji. Najczęściej dotyka ono kobiet, które zapadają na nie 1,5–2 razy częściej niż panowie. Pierwsze objawy fobii społecznej ujawniają się najczęściej pomiędzy 10. a 20. rokiem życia, u 90% pacjentów zaburzenie rozpoczyna się przed 23. rokiem życia.
Fobia społeczna to zaburzenie lękowe, które prowadzi do unikania kontaktu z ludźmi, szczególnie nieznajomymi. Nie jest to dosłownie lęk odczuwany przed kontaktem z drugim człowiekiem, ale obawa przed oceną, kompromitacją, ośmieszeniem np. podczas rozmowy. U wielu osób lęk pojawia się jako reakcja na samo wyobrażenie danej sytuacji, co prowadzi do jej unikania.
Wyróżniamy dwa rodzaje fobii społecznych:
- uogólnione — gdy objawy lękowe pojawiają się we wszelkich sytuacjach interakcji społecznych;
- izolowane — tylko jeden rodzaj aktywności związany z kontaktem międzyludzkim wywołuje u danej osoby lęk.
Według statystyk nawet u 4 na 5 osób z fobią społeczną rozpoznaje się w ciągu całego życia inne zaburzenie psychiczne. Fobii społecznej u kobiet towarzyszą często inne zaburzenia lękowe, depresyjne, dwubiegunowe i inne lękowe. U mężczyzn natomiast częściej współwystępują zaburzenia opozycyjno-buntownicze, zaburzenia zachowania oraz nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych.
Fobia społeczna ma przebieg przewlekły, średnio trwa ok. 20 lat, a spontaniczne ustąpienie objawów następuje rzadko.
Zobacz również: Z byle strachu i lęku oddajemy swoją moc innym. Dlaczego wszystko bierzemy do siebie?
Fot. iStock
Jakie przyczyny ma fobia społeczna?
Na pojawienie się fobii, nie tylko społecznej, może wpływać wiele różnych czynników, które zaliczamy do predyspozycji biologicznych oraz elementów psychospołecznych.
Do czynników biologicznych w przypadku fobii społecznej należą m.in.:
- zmniejszenie stężenia substancji zwanej GABA (kwasu γ-aminomasłowego) w mózgu, który jest głównym neuroprzekaźnikiem o działaniu hamującym. Zbyt niski poziom GABA powoduje nadmierne pobudzenie i częstsze generowanie „reakcji ucieczkowych”.
- zwiększone stężenie noradrenaliny, adrenaliny i fenyletylaminy w mózgu, aktywizujących neuroprzekaźników, również ma działanie pobudzające;
- czynniki genetyczne — jeśli w rodzinie są krewni pierwszego stopnia z fobią społeczną, ryzyko zachorowania wzrasta od 2 do 6 razy.
Czynnikami psychospołecznymi, które mogą wpływać na rozwój fobii społecznej, mogą być m.in.:
- nierozwiązane konflikty wewnętrzne — zgodnie z teoriami psychoanalitycznymi;
- wpływ wyuczonych, nieprawidłowych procesów myślowych i tzw. schematów poznawczych — zgodnie z podejściem poznawczo-behawioralnym;
- fakt uznawania podejścia do życia, czy postępowania innych ludzi jako własnych — według teorii humanistycznych;
- życie w dysfunkcjonalnej rodzinie — według teorii systemowych;
- traumatyczne przeżycia w okresie dzieciństwa;
- cechy osobowości unikającej lub zależnej.
Fobia społeczna — objawy, które mogą o niej świadczyć
Zazwyczaj pierwsze objawy fobii społecznej pojawiają się w okresie dzieciństwa i dojrzewania. Fobia społeczna, podobnie jak inne zaburzenia lękowe, wywołuje objawy takie jak: nieadekwatny do zagrożenia lęk, oraz reakcje „z ciała” (wegetatywne), takie jak np.:
- szybkie bicie serca;
- zawroty głowy;
- zaczerwienienie twarzy
- pocenie się rąk i ich drżenie;
- drżący głos;
- uczucie suchości w jamie ustnej.
Poza tym mogą pojawiać się zaburzenia żołądkowo-jelitowe, problemy ze swobodnym oddychaniem, uczucie dławienia, ból w klatce piersiowej. Tworzy się błędne koło, ponieważ lęk generuje objawy wegetatywne, a te powodują w odpowiedzi lęk, który nasila objawy.
Fobia społeczna powoduje również niemożność publicznego wystąpienia, zabrania głosu w dyskusji, nawiązania rozmowy, a nawet unikania spożywania posiłków w towarzystwie. Uogólniony wariant fobii społecznej (we wszelkich sytuacjach interakcji społecznych) może doprowadzić do skrajnej izolacji cierpiącej na nią osoby i powodować jej cierpienie. Trudne jest to, że osoba cierpiąca na fobię społeczną uznaje swoje lęki jako irracjonalne i przesadzone, jednak nie potrafi nad nim zapanować.
Zobacz również: Jak radzić sobie z odrzuceniem i przezwyciężyć strach przed nim
Na czym polega leczenie fobii społecznej?
Zdiagnozowana przez specjalistę fobia społeczna powinna być leczona. Podjęcie odpowiedniej terapii i trwanie w niej powoduje złagodzenie objawów i znacznie polepsza jakość życia. W zależności od nasilenia fobii można korzystać z psychoterapii, farmakoterapii lub połączenia obu metod. Ważna jest również psychoedukacja oraz techniki samopomocowe.
Istnieje kilka metod psychoterapeutycznych stosowanych w leczeniu fobii społecznej. Do najczęściej stosowanych należy terapia poznawczo-behawioralna. Pozwala ona na przepracowanie m.in. nieprawidłowych schematów myślenia i wyuczenia prawidłowych sposobów reagowania. Za inne skuteczne metody uważa się:
- treningi umiejętności społecznych — ćwiczenia umiejętności takich jak asertywność, utrzymywanie konwersacji czy też kontaktu wzrokowego z rozmówcą;
- terapię ekspozycyjną — pacjent poddawany jest ekspozycji na czynniki wywołujące lęk w rzeczywistości lub w wyobrażeniu, zaczynając od najmniej stresujących;
- trening relaksacyjny.
Stosowanie leków w przypadku fobii społecznej jest wskazane, gdy duże nasilenie objawów powoduje cierpienie u pacjenta. Współistnienie innych zaburzeń psychicznych, głównie depresji, również może stanowić przesłankę do podjęcia leczenia farmakologicznego.
