Kleszczowe zapalenie mózgu – choroba, która grozi poważnymi konsekwencjami dla zdrowia. Co należy o niej wiedzieć?

Kleszczowe zapalenie mózgu (odkleszczowe zapalenie mózgu) to poważna choroba będąca skutkiem ukąszenia przez kleszcza. Mimo że pojawia się znacznie rzadziej niż borelioza, mówi się o niej coraz częściej, ze względu na potencjalne ryzyko poważnych powikłań. Czym jest kleszczowe zapalenie mózgu, jak wyglądają objawy, leczenie, oraz możliwe powikłania choroby?

Kleszczowe zapalenie mózgu — co to za choroba?

Kleszczowe zapalenie mózgu (TBE) to choroba dotykająca ośrodkowy układ nerwowy. Chorują na nie liczne gatunki zwierząt, w tym domowe, a także ludzie. Chorobę wywołują wirusy z rodziny Flaviviridae, których nosicielami są kleszcze Ixodes. O wiele rzadziej do zakażenia dochodzi przez spożycie surowego, niepasteryzowanego mleka zakażonych zwierząt.

Do zachorowań dochodzi najczęściej od kwietnia do listopada. Przed laty w Polsce do kleszczowego zapalenia mózgu dochodziło o wiele rzadziej i jedynie w kilku województwach, a obecnie odnotowuje się ok. 200-300 przypadków zachorowań praktycznie w całej Polsce.

Dotychczas wyróżniono trzy warianty tej choroby:

• europejskie kleszczowe zapalenie mózgu,
• syberyjskie kleszczowe zapalenie mózgu,
• dalekowschodnie kleszczowe zapalenie mózgu (o najcięższym przebiegu).

Po zakażeniu dochodzi do namnażania się wirusów w komórkach skóry i okolicznych węzłach chłonnych. Stamtąd wirusy przedostają się do naczyń krwionośnych i wędrują do różnych komórek organizmu. U części osób zakażonych zakażenie wygasa, a u pozostałych dochodzi do wtórnej wiremii. Wirusy zakażają komórki śródbłonkowe naczyń mózgowych i komórki nerwowe mózgu, czego skutkiem są objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (najłagodniejsza postać neurologiczna), a w postępującym zakażeniu również objawy zapalenia mózgu i zapalenia rdzenia kręgowego (ciężka postać choroby).

Kleszczowe zapalenie mózgu — objawy

Zazwyczaj kleszczowe zapalenie mózgu zazwyczaj ma dwufazowy przebieg.

Kleszczowe zapalenie mózgu: okres wylęgania — objawy zwiastunowe:

Okres wylęgania się choroby trwa od 4 do 28 dni, najczęściej ok tygodnia. Objawy pojawiają się nagle i przypominają zwykłą grypę. Osoba zakażona skarży się na:

• złe samopoczucie;
• narastające osłabienie;
• bóle głowy i gałek ocznych;
• bóle mięśni kończyn;
• nudności, wymioty i bóle brzucha;
• temperatura ciała zwykle nie przekracza 38°C.

Objawy zwiastunowe zwykle po upływie tygodnia ustępują, choć mogą trwać dłużej. U 20-30% zakażonych objawy zakażenia kończą się na tym etapie. U nawet 70-80% chorych objawy po kolejnym tygodniu nawracają.

Kleszczowe zapalenie mózgu: faza neuroinfekcji — objawy neurologiczne:

Faza objawów neurologicznych przebiega zazwyczaj jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, czyli najłagodniejsza postać neurologiczna. Faza neuroinfekcji objawia się:

• złym samopoczuciem;
• wysoką gorączką do 40°C,
• bólami i zawrotami głowy;
• mogą pojawić się nudności oraz wymioty;
• mogą pojawić się objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych: sztywność karku, nadwrażliwość na bodźce: światło, dźwięki i dotyk; może dojść do drgawek;
• mogą pojawić się charakterystyczne dla zapalenia mózgu zaburzenia świadomości (narastająca senność, upośledzenie pamięci, dezorientacja, itd.) oraz objawy ogniskowe, wynikające z uszkodzenia poszczególnych struktur mózgu (np. niedowłady, zaburzenia czucia, mowy i połykania);
• jeśli dojdzie do zapalenia rdzenia kręgowego, mogą pojawić się niedowłady kończyn oraz zaburzeniami czucia.

W najpoważniejszych przypadkach choroby może dojść do śpiączki, zaburzeń funkcji życiowych, a ostatecznie także do zgonu. Neurologiczne objawy powodowane przez odkleszczowe zapalenie mózgu najczęściej cofają w ciągu kilku tygodni, ale w poważniejszych przypadkach mogą się utrzymywać nawet przez kilka miesięcy lub skutkować trwałymi powikłaniami.

Kleszczowe zapalenie mózgu — diagnostyka i leczenie

Jeśli  nie ma pewności, że doszło do zakażenia, ale pojawiły się niecharakterystyczne objawy, pacjentowi proponuje się leczenie objawowe. Lekarz może zlecić leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. W tym okresie nie można rozpoznać kleszczowego zapalenia mózgu. To staje się możliwe dopiero w fazie objawów neurologicznych. Na początku choroby dużą rolę odgrywa dokładnie przeprowadzony wywiad, który może wskazać kierunek do poszukiwania przyczyn problemów. Cenne są informacje dotyczące czasu trwania objawów i kolejności ich pojawiania się, oraz informacja, czy pacjent został ukąszony przez kleszcza, lub podróżował przez tereny zwiększonego ryzyka. Jeśli wystąpią objawy neurologiczne, choroba wymaga bezwzględnego wymaga leczenia w szpitalu.

Kleszczowe zapalenie mózgu — badania

Do potwierdzenia diagnozy w fazie objawowej konieczne jest przeprowadzenie istotnych badań. Należą do nich:

• badania krwi — wykrycie w surowicy krwi przeciwciał skierowanych przeciw wirusowi;
• badanie płynu mózgowo-rdzeniowego — wykazuje zmiany zapalne w płynie mózgowo-rdzeniowym;
• przy podejrzeniu zapaleniu mózgu zlecane są: komputerowe badanie tomograficzne głowy lub  magnetyczny rezonans jądrowy (MRI), które ukazują ewentualne zmiany zapalne w mózgu i rdzeniu kręgowym.

Odkleszczowe zapalenie mózgu — leczenie

Przy stwierdzonym kleszczowym zapaleniu mózgu stosuje się leczenie objawowe. Chory otrzymuje dożylnie płyny, by wyrównać zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej. Zleca się leczenie przeciwobrzękowe i przeciwzapalne, stosowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych. Ważna jest profilaktyka drgawek i odpowiednie żywienie (dojelitowe lub pozajelitowe).

U większości pacjentów samo kleszczowe zapalenie mózgu ustępuje po 2 tygodniach, bez pozostawiania trwałych następstw. W przypadku chorych z zapaleniem mózgu i rdzenia kręgowego mogą pojawić się powikłania. Przede wszystkim są to: zaburzenia czucia, niedowłady, zaburzenia pamięci i koncentracji. Skutki choroby mogę mogą utrzymywać się przez wiele miesięcy lub pozostać na stałe. Trwałe następstwa mogą dotyczyć od 10 do 20% chorych.

Wiadomo jest również, że im starszy pacjent, tym kleszczowe zapalenie mózgu przebiega ciężej, częściej także daje powikłania i podnosi ryzyko zgonu.

Odkleszczowe zapalenie mózgu — profilaktyka

Najważniejszą rzeczą, jaką należy zrobić, to unikać ryzyka. Ważne jest zapobieganie ukąszeniom przez kleszcze i jak najszybsze usuwanie osobników wbitych w skórę, a także szczepienia ochronne. Zaleca się unikanie wizyt na terenach zwiększonego ryzyka, a podczas spaceru  osłonięcie skóry przez ubranie w jasnym kolorze z długimi rękawami i nogawkami, założenie czapki z daszkiem, jako ochrony przed ukąszeniami. Należy stosować środki odstraszające kleszcze, a po powrocie do domu dokładnie obejrzeć ciało, a szczególnie pachwiny, pachy, fałdy skórne oraz miejsca za uszami.

Szczepienia ochronne warto wykonać na kilka miesięcy przed planowanym wyjazdem. Dwie  dawki szczepionki podaje się w odstępie 4-12 tygodni, a trzecią dawkę 9-12 miesięcy po drugiej. Dawka przypominająca szczepionki przypada po 3 latach. W Polsce dostępne są dwie  szczepionki, które dają ochronę przynajmniej na kilka lat.

---

źródło: mp.pl