W walce z sepsą decydujące znaczenie ma wiedza. Po pierwsze, na temat objawów, ponieważ ze względu na błyskawiczny przebieg, zwłaszcza sepsy meningokokowej, szybkie rozpoznanie jest kwestią życia i śmierci[i]. Po drugie, na temat profilaktyki, ponieważ dzięki szczepieniom zagrożeniu można zapobiegać – z okazji przypadającego 13 września Światowego Dnia Sepsy przypominają organizatorzy kampanii edukacyjnej Wyprzedź meningokoki! Liczy się czas.
Światowy Dzień Sepsy jest obchodzony od 2012 roku z inicjatywy Global Sepsis Alliance. Celem obchodów jest zwiększenie świadomości na temat sepsy. W zależności od kraju i poziomu edukacji, sepsa jest znana tylko 7-50 proc. społeczeństwa. A to właśnie brak wiedzy sprawia, że jest najczęstszą możliwą do uniknięcia przyczyną śmierci na świecie. Szacuje się, że rocznie sepsa dotyka 20-30 mln osób (w Polsce co najmniej 50 tys. osób[ii]) z czego 6 mln umiera, co daje 50 osób na godzinę. Tym samym zbiera ona większe żniwo niż rak prostaty i piersi oraz HIV/AIDS razem wzięte. Niestety, aż 1,2 mln przypadków sepsy dotyczy dzieci. Celem opanowania problemu Światowa Organizacja Zdrowia ustanowiła usprawnienie rozpoznania sepsy priorytetem dla narodowych systemów zdrowia[iii].
Jak zwracają uwagę organizatorzy kampanii Wyprzedź meningokoki! Liczy się czas, Fundacja Instytut Matki i Dziecka oraz firma GSK, wbrew obiegowym opiniom sepsy, nie powinno się identyfikować z zakażeniami szpitalnymi, ponieważ częściej jest wywoływana przez zakażenia pozaszpitalne (do 80% wg CDC, USA 2018). – Sepsa pozaszpitalna dotyczy na ogół dzieci i młodzieży, bez wyraźnych czynników ryzyka, często wcześniej zupełnie zdrowych. Tym bardziej warto prowadzić działania edukacyjne i podkreślać, że istnieją skuteczne szczepienia zabezpieczające przed zakażeniem bakteriami wywołującymi sepsę. Zwłaszcza, gdy rośnie w Polsce liczba rodziców odmawiających szczepień – tłumaczy Dorota Kleszczewska, prezes zarządu Fundacji Instytut Matki i Dziecka w Warszawie.
Najczęstszą przyczyną sepsy u dotychczas zdrowych dzieci jest zakażenie bakteryjne.
U starszych niemowląt i dzieci w wieku przedszkolnym za większość przypadków sepsy odpowiadają bakterie otoczkowe, takie pałeczka hemofilna typu b, pneumokoki i meningokoki[iv].
– W Polsce największy problem sprawia sepsa meningokokowa u dzieci w pierwszych 2 latach życia, z którą związane jest 80 proc. spraw sądowych w pediatrii – mówi dr hab. Ernest Kuchar, kierownik Kliniki Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym WUM, przewodniczący Polskiego Towarzystwa Wakcynologii. – Lekarze nie mają doświadczenia w rozpoznawaniu sepsy meningokokowej. Trudno ją nabyć w stosunku do choroby, która występuje dość rzadko (w 2018r. rozpoznano 140 przypadków*, choć z pewnością nie są to pełne dane) i rozwija się tak szybko (do większości zgonów dochodzi w ciągu pierwszych 24-48 godzin choroby).
Mając 1,5 roku sepsę meningokokową przeszedł syn Katarzyny Michalskiej, Maciek. – Najbardziej przerażające było to, że ta choroba tak szybko postępuje. Nie minęło nawet kilka godzin, a stan syna dramatycznie się zmienił: z uśmiechniętego dziecka stał się dzieckiem prawie zupełnie nieprzytomnym – wspomina dzisiaj Katarzyna. – A przecież zanim trafiliśmy na OIOM byliśmy dwa razy na konsultacji lekarskiej. Za pierwszym razem lekarz nie potrafił powiedzieć, co dzieje się z Maćkiem. Oprócz wysokiej gorączki, nic nie było po nim widać.
Maciek miał dużo szczęścia, bo przeżył i sepsa nie pozostawiła po sobie śladu. Niestety, w Polsce prawie co piąty przypadek sepsy meningokokowej kończy się śmiercią[v], a co trzeci pacjent cierpi z powodu długotrwałych następstw – od zaburzeń psychicznych, przez utratę słuchu nawet po amputacje kończyn[vi].
– Sepsa meningokokowa na początku choroby jest trudna do rozpoznania, a jednocześnie zakażenie postępuje bardzo szybko, ma wysoką śmiertelność i duże ryzyko powikłań, dlatego profilaktyka w postaci szczepień ochronnych jest uzasadniona u każdego dziecka – mówi lek. Piotr Hartmann, prezes Fundacji Rozwoju Pediatrii, lekarz Kierujący Oddziałem Pediatrii w Szpitalu Dziecięcym w Dziekanowie Leśnym.
– Z moich obserwacji wynika, że w 1. roku życia mało dzieci jest zaszczepionych przeciw meningokokom. Rodzice myślą, że skoro dziecko przebywa w domu, nie ma kontaktu z innymi dziećmi, to nie ma się gdzie zakazić. Problem z tą chorobą polega na tym, że sam wiek dziecka jest już czynnikiem ryzyka. W 1. roku życia zapadalność jest dwudziestokrotnie wyższa niż w całym społeczeństwie. Większość rodziców o tym nie wie.
Eksperci podkreślają, że dzieci w Polsce w pierwszej kolejności powinny być szczepione przeciw meningokokom typu B[vii], które wywołują najwięcej przypadków inwazyjnej choroby meningokokowej (występuje pod postacią sepsy i/lub sepsy z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych[viii]) zarówno w 1. roku życia (77 proc.), jak i w całym społeczeństwie (66 proc.)5. To meningokoki typu B wywołały sepsę u syna Katarzyny Michalskiej, która po tym wydarzeniu zaszczepiła przeciw tym bakteriom Maćka i drugie dziecko (przechorowanie nie daje trwałej odporności[ix]).
Szczepienia przeciw meningokokom są w Polsce zalecane, co oznacza, że są odpłatne. Szczepionka przeciw meningokokom typu B, wytworzona nowoczesną technologią odwrotnej wakcynologii, jest w Europie dostępna od 2014 roku[x]. Możliwość bezpłatnego szczepienia mają dzieci w Wielkiej Brytanii, Irlandii, we Włoszech i na Litwie[xi]. Szczepienia przeciw pozostałym bakteriom otoczkowym wywołującym sepsę, tj. pałeczce hemofilnej typu b i pneumokokom, są w Polsce obowiązkowe (kolejno od 2007 i 2017 roku), a więc bezpłatne4.
Eksperci przypominają, że większa zapadalność na sepsę o podłożu bakteryjnym (pneumokokowym lub meningokokowym) ma miejsce w okresie jesienno-zimowym. Wiąże się to ze wzrostem infekcji wirusowych (np. przeziębienia, grypy), które uszkadzając nabłonek dróg oddechowych, torują drogę bakteriom[xii].
*liczba przypadków sepsy meningokokowej. W sumie wszystkich przypadków inwazyjnej choroby meningokokowej (występuje pod postacią sepsy i/lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych) było w 2018 roku w Polsce 200 (NIZP-PZH).
Czym jest sepsa? Sepsa jest reakcją organizmu na zakażenie, prowadzącą do zaburzeń czynności podstawowych narządów. Dochodzi do niej, gdy organizm nie potrafi szybko i sprawnie opanować rozwoju zakażenia. Prowadzi to do uszkodzenia tkanek i organów[xiii].
Mało charakterystyczne objawy sepsy (z początku przypomina przeziębienie lub grypę) są powodem, dla którego jest ona często późno rozpoznawana, co ma bezpośredni wpływ na rokowanie. Jakie objawy mogą świadczyć o sepsie?[xiv]
- Gorączka lub hipotermia
(obniżenie temperatury ciała), - Przyspieszenie akcji serca (tachykardia),
- Zimne kończyny,
- Przedłużony powrót kapilarny (powrót kapilarny to czas po jakim uściśnięta opuszka palca pod paznokciem na powrót staje się różowa)
- Przyspieszony oddech,
- Bóle kończyn,
- Bóle brzucha, wymioty, czasami biegunka,
- Senność, zaburzenia świadomości,
- Krwotoczna wysypka – nie zawsze występuje i nie od razu.
ZŁY STAN OGÓLNY
W przypadku podejrzenia sepsy należy chorego jak najszybciej zawieźć do szpitala!
[i] https://www.mp.pl/medycynarodzinna/artykuly/202939,sepsa-u-dzieci-rozpoznawanie-i-postepowanie (09.2019)
[ii] Kubler A., Adamik B., Ciszewicz-Adamiczka B., Ostrowska E., Severe sepsis in intensive care units in Poland – a point prevalence study in 2012 and 2013, Anaesthesiology Intensive Therapy, 2015, vol. 47, no 4, 315-319
[iii] www.world-sepsis-day.org (09.2019)
[iv] http://www.psse.czest.pl/oz/program-meningokoki-sepsa-pytania.pdf
[v] http://koroun.edu.pl/wp-content/uploads/2019/05/ICHM2018.pdf (09.2019)
[vi] WHO. „Health topics: Meningitis, http://www.who.int/topics/meningitis/en/ (09.2019)
[vii] Wysocki J., Inwazyjna Choroba Meningokokowa – w pytaniach i odpowiedziach [w:] Praktyka Lekarska, styczeń 2016 (126)
[viii] Konior R., Szczepienie przeciwko meningokokom. [w:] Chybicka A., Dobrzańska A., Szczapa J.,Wysocki J.,
[ix] Robakiewicz J. Wrotek A., Jackowska T, Sepsa meningokokowa – jak szybko włączyć leczenie, Analiza przypadków w pediatrii, nr 3/2019, s. 43-48
[x] https://www.mp.pl/szczepienia/artykuly/przegladowe/143395,szczepionka-przeciwko-meningokokom-grupy-b
[xi] http://serwisy.gazetaprawna.pl/zdrowie/artykuly/1114845,jak-samorzady-walcza-z-chorobami-zakaznymi-szczepienia.html (dostęp: lipiec 2018).
[xii] Czajka H., Szczepić czy nie szczepić dziecko po przebytej posocznicy i zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych wywołanych przez bakterię Neisseria meningitidis grupy B, Analiza przypadków w pediatrii, nr 3/2019
[xiii] pokonacsepse.pl/co_to_jest_sepsa (09.2019)
[xiv] http://www.psse.czest.pl/oz/program-meningokoki-sepsa-pytania.pdf, Pediatrics, 2002, 110(11)
