Osobowość lękliwa to określenie na zaburzenie osobowości, w którym dochodzi do odczuwania specyficznego lęku. Jest to lęk przed odrzuceniem, któremu towarzyszy poczucie wstydu, chęć usunięcia się w cień. Osoba cierpiąca na to zaburzenie czuje się niesamowicie samotna, zamknięta we własnym świece, którego nie potrafi opuścić. Czym dokładnie jest osobowość lękliwa i kiedy można o niej mówić?
Lęk często mylony jest ze strachem, choć jest od niego znacznie bardziej dokuczliwy i występuje m.in. w nerwicach, czy psychozach. Strach jest nam potrzebny. Pozwala reagować na sytuację realnego zagrożenia, wyostrza czujność i gotowość do reakcji. Z kolei lęk ma charakter irracjonalny, może wynikać z wyobrażeń o danym niebezpieczeństwie — istniejącym lub przewidywanym. Lęk, który może paraliżować, towarzyszy na co dzień osobowości lękliwej.
Jakie cechy przejawia osobowość lękliwa (unikająca)?
To zaburzenie osobowości cechuje się niechęcią, dążeniem do ograniczenia w kontaktach z innymi ludźmi. Jeśli wchodzą w związek, oczekują od partnera pełni akceptacji dla siebie. Osoby, których dotyczy ten problem postrzegają siebie w kryteriach kogoś gorszego, nieprzystosowanego do realiów, czy oczekiwań otoczenia. Dotyczy ich również przeświadczenie o byciu nieatrakcyjnym, nudnym, niewystarczającym. Są nieodporni na krytykę, którą biorą aż za bardzo do siebie, a bojąc się odrzucenia, sami wolą stanąć z boku, unikając tym samym ryzyka spełnienia się lęków. Jeśli muszą zabrać głos, robią to nieśmiało, starają się kontrolować każde słowo, co może wywołać wrażenie pewnej niezdarności w kontakcie. Wynika to z obawy, że to, co powiedzą, zostanie odebrane niewłaściwie, negatywne. Dlatego też sami z siebie rzadko zabierają głos.
Cechą towarzyszącą osobowości lękliwej jest problem z rywalizacją, niechęć do podejmowania różnych wyzwań, ponieważ towarzyszy temu obawa przed wyjściem ze strefy komfortu. Osobowość lękliwa skłania do rezygnacji z robienia nowych rzeczy, niewykorzystywania szans, jakie przynosi życie. Takie osoby wiodą uboższe, mniej satysfakcjonujące życie, ponieważ wykonują tylko te czynności, które nie narażają ich na krytykę.
Osobowość lękliwa może być mylona z fobią społeczną, ponieważ w obu przypadkach pojawia się lęk przed kontaktami z innymi ludźmi. Jednak w sytuacjach społecznych osobowość lękliwa nie odczuwa takich objawów, które towarzyszą fobii społecznej, np. silne drżenie rąk, problemy ze swobodnym oddychaniem, zawroty głowy.
fot. Kamionsky/iStock
Cztery typy osobowości lękliwej
Odrzucająca samą siebie
Wewnętrznie rozdarta
Fobiczna
Przewrażliwiona
- Zobacz również: Nerwica lękowa odbiera kontrolę nad życiem. Jakie sygnały mogą być wskazówką, że ktoś cierpi z jej powodu?
Fot. iStock / Pyrosky
Osobowość lękliwa — jakie kryteria pozwalają ją określić?
Do cech lękliwego (unikającego) zaburzenia osobowości zaliczamy:
- uporczywe i wszechogarniające uczucie napięcia i niepokoju;
- poczucie społecznego niedopasowania, niższości lub nieatrakcyjności w porównaniu do innych osób;
- nadmierne koncentrowanie się na odebranej krytyce lub odrzuceniu w sytuacjach społecznych;
- niechęć do zawierania bliższych relacji z ludźmi — do wyjątków należą te, które gwarantują pełną akceptację;
- ograniczony styl życia z powodu potrzeby zapewniania sobie psychicznego spokoju;
- unikanie kontaktów na różnych płaszczyznach z ludźmi, z powodu obawy przed krytyką lub odrzuceniem.
Jakie przyczyny ma osobowość lękliwa?
Przyczyn rozwinięcia się osobowości lękliwej może być wiele. U jej podstaw wskazuje się zespół różnych czynników, do których zaliczamy:
- czynniki genetyczne;
- czynniki związane z wychowaniem i rodzajem interakcji z bliskimi w dzieciństwie, niekorzystne doświadczenia w kontaktach społecznych;
- czynniki psychologiczne.
Przyjmuje się, że osobowość unikająca ujawnia się w dzieciństwie, a z czasem zachowania unikowe nasilają się. Najczęściej stwierdza się u dzieci nieśmiałość, wstydliwość oraz tendencję do unikania kontaktu z rówieśnikami.
Osobowość lękliwa — jak można ją leczyć?
Leczenie opiera się na psychoterapii, która ma umożliwić bezpieczne przyjrzenie się sobie i lękom, oraz doprowadzić do wytworzenia właściwego obrazu samego siebie. Ponieważ osoby, których dotyczy to zaburzenie, bardzo często chcą wprowadzić zmiany i poprawić komfort życia, są dobrymi kandydatami do terapii ukończonej z powodzeniem. Na początku zaleca się podjęcie terapii indywidualnej, a z czasem przystąpienie do terapii grupowej. Stosowanie leków w leczeniu osobowości lękliwej nie jest konieczne. Farmakoterapię zaleca się w przypadku współwystępowania przy osobowości lękliwej takich problemów, takich jak depresja, czy fobia społeczna. Wtedy połączenie psychoterapii i farmakoterapii może przynieść najlepsze efekty.
