Zaburzenia odżywiania (najbardziej znane to anoreksja, bulimia i kompulsywne objadanie się) dotyczą zarówno dorosłych, jak i młodzieży, a niekiedy nawet dzieci. Z dostępnych danych wiadomo, iż 33% nastolatków w Polsce próbowało się odchudzać, stosując rożne metody temu służące, również drastyczne, 36% nastolatków zdecydowanie nie akceptuje swojej sylwetki, a młodzież w wieku 11-15 lat postrzega swoją masę ciała nieadekwatnie w stosunku do stanu rzeczywistego.
Prawie co druga dziewczynka i co czwarty chłopiec uważają, że są zbyt grubi, co nie znajduje potwierdzenia we wskaźnikach BMI. 72% dziewcząt przejawiało zachowania typowe dla zaburzeń odżywiania, takie jak: jedzenie w ukryciu, niemożność przerwania jedzenia, doświadczanie wstydu i nienawiści z powodu nadmiernego apetytu i przejadania się oraz potrzeba niepohamowanego jedzenia w sytuacji intensywnych przeżyć emocjonalnych; ok. 20 % osób chorujących na zaburzenia odżywiania umiera – przyczyny to najczęściej: samobójstwo, niedożywienie, atak serca spowodowany zaburzeniami elektrolitowymi będącymi konsekwencją zachowań bulimicznych (dane Ogólnopolskiego Centrum Zaburzeń Odżywiania).
Dlatego też, z pozycji rodzica, jest szczególnie ważne, aby w wieku dorastania, kiedy młody człowiek rozwija się, doświadcza wielu zmian (biologicznych, psychologicznych i społecznych), żeby być szczególnie wyczulonym na niepokojące sygnały mogące świadczyć o rozwijaniu się lub też już o obecności zaburzeń odżywiania, są to przede wszystkim:
– (znaczna) utrata/wzrost masy ciała [nie jest konieczne wychudzenie!] lub duże wahania wagi
– ciągłe niezadowolenie ze swojej wagi i wyglądu nawet w sytuacji, kiedy nastolatek/nastolatka jest szczupła/y lub nawet chuda/y
– zmienne nastroje (od depresji do euforii i na odwrót)
– rozdrażnienie (także w sytuacjach, kiedy rozmawiamy o wadze)
– nagłe zaabsorbowanie jedzeniem i sportem, znajomość wielu faktów z dziedziny zdrowia, sportu i dietetyki, bycie uważanym za „speca” w tej dziedzinie przez rówieśników i/lub bliskich
– ubieranie wielu warstw ubrań na siebie w celu ukrycia wychudzenia lub zmian wagi (nawet w upalne dni)
– uprawianie intensywnych ćwiczeń fizycznych
– branie tabletek odwadniających, przeczyszczających, odchudzających
– częste wizyty w toalecie, odgłosy (prowokowania) wymiotów
– blizny na dłoniach i nadgarstkach (spowodowane prowokowaniem wymiotów)
– nieprzyjemny zapach z ust (spowodowany głodówką i/ lub wywoływaniem wymiotów)
– utrzymująca się nadmierna aktywność, wręcz nadpobudliwość lub przeciwnie – spadek motywacji do działania
– postępująca izolacja (zmniejszenie kontaktów z kolegami/koleżankami, rezygnacja z zainteresowań)
– perfekcjonizm (i ciągłe niezadowolenie z efektów własnych działań)
Droga Mamo! Pamiętaj, reaguj zanim sytuacja stanie się bardziej zaawansowana! Zaburzenia odżywiania są ciężką, przewlekłą chorobą, dlatego też wszelkie Twoje interwencje po zauważeniu sygnałów ostrzegawczych w postaci rozmów z nastolatkiem są bardzo ważne. W dużej mierze od Ciebie zależy czy problem rozwinie się czy też będziecie w stanie porozmawiać o trudnościach nastolatka i w razie potrzeby wspólnie poszukać pomocy u specjalisty.
Porady dla członków rodziny i bliskich osób chorujących na zaburzenia odżywiania
– kiedy osoba chora zaczyna wciągać Cię w swoje gry z jedzeniem (pyta jak wygląda, czy nie zjadła za dużo, jakie jest zdrowe i niezdrowe jedzenie, ile Twoim zdaniem powinna jeszcze schudnąć itp.) nie angażuj się w tę rozmowę, mów, że obchodzi Ciebie on lub ona jako osoba, a nie to w jaki sposób się odżywia, ćwiczy i ile waży
– wspieraj bliską Ci osobę – powtarzaj, że Ci na niej zależy, zapewniaj o miłości i o tym, że zawsze możecie porozmawiać o tym jak dana osoba się czuje
– jeśli osoba chorująca prosi Cię o załatwienie/ kupno/zdobycie tabletek przeczyszczającyh, odwadniających lub innych środków związanych ze swoim zaburzeniem nie zgadzaj się na to – mów, że nie będziesz uczestniczył/a w jej/ jego pogłębianiu się w chorobie
– aktywnie wspieraj wszelkie próby poszukiwania pomocy osoby chorującej – zapewniaj, że będziesz trwać przy nim/niej w trakcie terapii
– pozwól osobie chorującej na przejęcie odpowiedzialności za swoje zdrowie, życie i leczenie – podkreślaj, że wszystkie decyzje podejmowane przez nią/ niego są jej wyborem i Ty możesz ją/jego wspierać, ale ostateczne decyzje i kierowanie swoim życiemzawsze należą do osoby chorującej
– nie ulegaj szantażom i próbom manipulacji – często łzy, pretensje i szantaże mają na celu wzbudzenie poczucia winy za chorobę u osób bliskich – pamiętaj nie
– kochaj mądrze – obdarzaj miłością, ale też wymagaj – zaburzenie odżywiania nie oznacza, że dana osoba ma być zwolniona z wszystkich swoich dotychczasowych obowiązków i może zachowywać się w sposób godzący w uczucia innych
– mów co czujesz w związku z chorobą bliskiej Ci osoby – spokojnie, ale stanowczo i rzeczowo mów jakie uczucia wzbudza w Tobie zachowanie osoby chorującej, gdy zachowuje się w sposób dla Ciebie raniący i krzywdzący, masz prawo do wyrażania swojego zdania!
– staraj się spędzać czas na aktywnościach niezwiązanych z jedzeniem – sportem, wycieczkami za miasto, hobby – niech Wasze życie nie koncentruje się tylko wokół jedzenia
– nie zaniedbuj pozostałych członków rodziny – gdy jedna osoba z rodziny choruje, cała uwaga automatycznie skupia się wokół niej, inni członkowie rodziny mogą się w tej sytuacji poczuć opuszczeni i zaniedbani, pamiętaj, że oni również istnieją i tak samo potrzebują miłości, uwagi i zrozumienia, strajcie się codziennie znaleźć trochę czasu na rozmowę, wspólny posiłek, wyjście na spacer itp.
Porady dla rodziców
– nie udawaj, że problem nie istnieje – unikanie rozmów na temat niepokojących Cię zachowań na pewno nie sprawi, że one znikną
– podziel się swoim niepokojem z synem/ córką
– zwiększ zasób swojej wiedzy na temat zaburzeń odzywiania (lista publikacji na końcu ulotki)
– nie daj się zwieść obietnicom i zapewnieniom, że syn/córka zaprzestanie swoich niepokojących Cię zachowań, nalegaj na wizytę u specjalisty
– odnajduj oparcie w sobie, osobach bliskich, znajomych, którym ufasz
– nie obwiniaj siebie i/lub współmałżonka/partnera za powstanie zaburzeń odżywiania, szukanie winnego nie sprawi, że Wasze dziecko wyzdrowieje
– pamiętaj, że proces leczenia nie jest łatwy ani krótki – jedna wizyta u specjalisty nie uleczy Twojego dziecka, terapia jest procesem, niekiedy potrzebne jest też współdziałanie wielu specjalistów (terapeuty, psychiatry, dietetyka), także uzbrój się w cierpliwość, w trakcie terapii czasem następuje wręcz nasilenie objawów, nie zniechęcaj się tym
– nie bój się mówić o swoim problemie i posxzukiwać pomocy, to nie wstyd
Porady dla przyjaciół/znajomych osób chorujących na zaburzeniach odżywiania
– jeśli Twoja koleżanka/ kolega, przyjaciółka/przyjaciel chce się odchudzać zapytaj ją/jego jak wyobraża sobie dietę, czy ona ma być rozsądnie zbilansowana, uzupełniona ćwiczeniami fizycznymi czy też ma być drastyczną dietą lub głodówką, która może doprowadzić do poważnych problemów zdrowotnych
– zwróć uwagę czy koleżanka/przyjaciółka, przyjaciel/kolega nie sądzi, że jeśli schudnie to jej/jego życie zmieni się na lepsze, wszystkie problemy znikną, a ona stanie się przez to lepszą osobą
– mów jej/ jemu, że zależy Ci na niej/nim jako osobie, a nie na tym jaką ma sylwetkę, podkreślaj, że przede wszystkim cenisz jej/jego charakter
– nie pomagaj koleżance/koledze w głodówkach, kupowaniu środków wspomagających odchudzanie, nie odchudzaj się razem z nim, nią, zwłaszcza jeśli zauważysz, że myślenie danej osoby nieustannie obraca się wokół spraw związanych z odchudzaniem i wymyka się spod kontroli, jednym słowem nie wspieraj jej/jego choroby
– nie dawaj się wciagać w dyskusje o jedzeniu, wadze i ćwiczeniach, inicjucj inne tematy rozmów
– zwiększ swój zasób wiedzy o zaburzeniach odżywiania, jeśli uważasz, że sprawa jest poważna, skonsultuj się ze specjalistą (psychologiem lub terapeutą), jeśli chodzicie do szkoły powiedz o problemie zaufanemu nauczycielowi, pedagogowi lub psychologowi szkolnemu
– możesz zachęcać koleżankę/ kolegę do podjęcia leczenia i nieustannie powtarzać, że będziesz ją/jego wspierał, ale nie będziesz bezczynnie patrzył jak robi sobie krzywdę i szkodzi na zdrowiu
– nie poddawaj się próbom szantażu i manipulacji ze strony osoby chorującej i chęci wyręczania jej we wszystkim – branie odpowiedzialności za swoje życie jest bardzo ważnym aspektem leczenia zaburzeń odżywiania
– zadbaj o czas dla siebie – niech całe Twoje życie nie obraca się wokół choroby bliskiej Ci osoby
opracowanie: Magdalena Jaroch na podstawie
- Jablow, Na bakier z jedzeniem
- M. Sacker, M.A. Zimmer, Wolę umrzeć niż przytyć
Magdalena Jaroch-Lidzbarska – pedagog resocjalizacji, certyfikowany specjalista terapii uzależnień, psychoterapeuta poznawczo-behawioralny w trakcie certyfikacji, prowadzi prywatną praktykę psychoterapeutyczną w Wejherowie
