Kolędy — bez nich nie wyobrażamy sobie świąt Bożego Narodzenia. Te piękne, tradycyjne pieśni niosą radość i nadzieję, budują świąteczny klimat, pozwalają poczuć się częścią wspólnoty. Można je śpiewać podczas Pasterki, jak i przy spotkaniach z bliskimi. Kolędy mają piękną historię i szczególne znaczenie.
Czym są kolędy?
Kolędy to pieśni o charakterze religijnym, ściśle związane ze świętym Bożego Narodzenia. Śpiewane są podczas liturgii, jak i w domach, na różnych spotkaniach, podczas jasełek, czy koncertów i festiwali. To nie tylko sposób na wyrażenie radości ze świątecznego czasu, ale także sposób modlitwy. Kolędy towarzyszą nam od stuleci i są głęboko zakorzenione w polskiej tradycji. Obok kolęd funkcjonują także pastorałki, które również są związane z Bożym Narodzeniem, jednak są pieśniami o charakterze świeckim, z wątkami zaczerpniętymi z życia codziennego.
fot. iStock/kolędy
Utarło się, że kolędy, jako pieśni o szczególnym znaczeniu, wykonywane są po raz pierwszy w roku podczas Pasterki, czyli mszy świętej odprawianej w nocy 24 na 25 grudnia. Można je wykonywać do 2 lutego, gdy czas kolędowania zamykają obchody święta Ofiarowania Pańskiego.
Kolędy — długa historia pieśni
Kolędy mają bardzo długą tradycję, wywodzącą się jeszcze z czasów starożytnych. Niegdyś tworzono je jako pieśni powitalne i pochwalne, niosące ze sobą życzenia pomyślności. Kolędy znane były także Słowianom, i towarzyszyły obchodom grudniowego święta Szczodrych Godów, związanego z zimowym przesileniem i nowym rokiem solarnym. Z tej okazji kolędnicy w stosownych przebraniach (np. Turonia) obchodzili domy, i w zamian za śpiew oraz życzenia, przyjmowali drobne świąteczne podarunki. Były to niezwykle wyczekiwane odwiedziny, ponieważ miały zagwarantować gospodarzowi powodzenie i bogate plony w nowym roku.
Kolędy znanej nam formie pojawiły się w czasach późnego średniowiecza. Najstarszą zachowaną polską kolędą jest Zdrów bądź, królu anielski z 1424 roku, jednak nie od razu tworzono autorskie kolędy w języku polskim. Z początku tłumaczono teksty kolęd zaczerpniętych z łaciny, a dopiero na przełomie XVII i XVIII wieku nasiliło się zapotrzebowanie na nowe, polskojęzyczne kolędy. Wówczas twórcy inspiracje czerpali z przekazu ewangelii, religijnej średniowiecznej literatury, a także z bogatej twórczości ludowej. Wtedy też powstała popularna kolęda Bóg się rodzi. To był dobry czas dla pieśni religijnych. Wg różnych zestawień szacuje się, że przez wieki powstało w Polsce ponad 500 kolęd i pastorałek, które wielokrotnie wydawane były w różnych zbiorach. Warto wspomnieć, że na ziemiach polskich niezwykle popularna stała się stworzona w Austrii kolęda Cicha noc. Ta piękna pieśń została przetłumaczona na ponad 300 języków i dialektów, dlatego znana jest na całym świecie.
Fot. iStock/kolędy
Najpopularniejsze polskie kolędy
Zarówno kolędy, jak i pastorałki, są niezwykle popularnymi pieśniami, niosącymi wiele radości oraz wzruszeń podczas ich wykonywania. Do najpopularniejszych należą kolędy: Cicha noc, Bóg się rodzi, Dzisiaj w Betlejem, Gdy się Chrystus rodzi, Wśród nocnej ciszy.
Tekst kolędy „Cicha noc”
Cicha noc, święta noc,
pokój niesie ludziom wszem
a u żłobka Matka Święta
czuwa sama uśmiechnięta,
nad Dzieciątka snem.
Cicha noc, święta noc,
pastuszkowie od swych trzód
biegną wielce zadziwieni,
za anielskim głosem pieni,
gdzie się spełnił cud.
Cicha noc, święta noc,
narodzony Boży Syn,
Pan wielkiego majestatu,
niesie dziś całemu światu
odkupienie win.
Cicha noc, święta noc,
jakiż w tobie dzisiaj cud,
w Betlejem Dziecina święta
wznosi w górę swe rączęta
błogosławi lud.
Tekst kolędy „Dzisiaj w Betlejem”
Dzisiaj w Betlejem, dzisiaj w Betlejem,
Wesoła nowina.
Że Panna czysta, że Panna czysta
Porodziła Syna.
Chrystus się rodzi,
nas oswobodzi, Anieli grają,
Króle witają, Pasterze śpiewają,
bydlęta klękają,
Cuda, cuda ogłaszają.
Maryja Panna, Maryja Panna,
Dzieciątko piastuje.
I Józef święty, I Józef święty,
Ono pielęgnuje.
Chrystus się rodzi…
Choć w stajeneczce, choć w stajeneczce,
Panna Syna rodzi,
Przecież On wkrótce, Przecież On wkrótce,
Ludzi oswobodzi.
Chrystus się rodzi…
I trzej Królowie, i trzej Królowie,
Od wschodu przybyli,
I dary Panu, i dary Panu,
Kosztowne złożyli.
Chrystus się rodzi…
Pójdźmy też i my, pójdźmy też i my,
Przywitać Jezusa,
Króla nad królami, Króla nad królami,
Uwielbić Chrystusa.
Chrystus się rodzi…
Tekst „Wśród nocnej ciszy”
Wśród nocnej ciszy głos się rozchodzi:
Wstańcie, pasterze, Bóg się wam rodzi
Czym prędzej się wybierajcie,
Do Betlejem pośpieszajcie,
Przywitać Pana.
Poszli, znaleźli Dzieciątko w żłobie,
Z wszystkimi znaki, danymi sobie.
Jako Bogu cześć Mu dali,
A witając zawołali,
Z wielkiej radości.
„Ach witaj, Zbawco; z dawna żądany,
Tyle tysięcy lat wyglądany!
Na Ciebie króle, prorocy,
Czekali, a Tyś tej nocy –
Nam się objawił”.
I my czekamy na Ciebie, Pana,
A skoro przyjdziesz na głos kapłana.
Padniemy na twarz przed Tobą,
Wierząc, żeś jest pod osłoną,
Chleba i wina.
Tekst kolędy „Bóg się rodzi”
Bóg się rodzi, moc truchleje:
Pan niebiosów obnażony.
Ogień krzepnie, blask ciemnieje,
Ma granice Nieskończony:
Wzgardzony okryty chwałą,
Śmiertelny Król nad wiekami;
A Słowo ciałem się stało
I mieszkało między nami.
Cóż masz, niebo, nad ziemiami?
Bóg porzucił szczęście swoje,
Wszedł między lud ukochany,
Dzieląc z nim trudy i znoje,
Niemało cierpiał, niemało,
Żeśmy byli winni sami,
A Słowo ciałem się stało
I mieszkało między nami.
W nędznej szopie urodzony,
Żłób Mu za kolebkę dano.
Cóż jest, czym był otoczony?
Bydło, pasterze i siano;
Ubodzy! Was to spotkało,
Witać Go przed bogaczami,
A Słowo ciałem się stało
I mieszkało między nami.
Potem i króle widziani
Cisną się między prostotą,
Niosąc dary Panu w dani:
Mirrę, kadzidło i złoto;
Bóstwo to razem zmieszało
Z wieśniaczymi ofiarami,
A Słowo ciałem się stało
I mieszkało między nami.
Podnieś rękę, Boże Dziecię!
Błogosław Ojczyznę miłą!
W dobrych radach, w dobrym bycie
Wspieraj jej siłę swą siłą,
Dom nasz i majętność całą
I wszystkie wioski z miastami!
A Słowo ciałem się stało
I mieszkało między nami.
Kolęda „Gdy się Chrystus rodzi”
Gdy się Chrystus rodzi i na świat przychodzi,
Ciemna noc w jasności promienistej brodzi;
Aniołowie się radują, pod niebiosy wyśpiewują:
Gloria, gloria, gloria in exelcis Deo.
Mówią do pasterzy, którzy trzód swych strzegli,
Aby do Betlejem czym prędzej pobiegli,
Bo się narodził Zbawiciel, wszego świata Odkupiciel,
Gloria, gloria….
O, niebieskie Duchy i Posłowie nieba,
Powiedzcież wyraźniej, co nam czynić trzeba,
Bo my nic nie pojmujemy, ledwo od strachu żyjemy,
Gloria, gloria…
Idźcie do Betlejem, gdzie Dziecię zrodzone,
W pieluszki powite, w żłobie położone;
Oddajcie mu pokłon Boski, on osłodzi wasze troski.
Gloria, gloria…
