Opinia publiczna wrze z powodu projektu Rzecznika Praw Dziecka. Marek Michalak, wystąpił do Prezydenta Andrzeja Dudy z propozycją zmiany przepisów prawa. Jego projekt opiera się na przymusowym kierowaniu ciężarnych spożywających alkohol lub zażywających narkotyki na leczenie odwykowe. Czytając o aferze ciążowej odnoszę wrażenie, że że większość oburzenia pojawiła się jedynie dla zasady. Bo czy dziś prawo nie daje narzędzi, by osobę uzależnioną skierować na przymusowy odwyk? Daje. Ale nie nad tym powinniśmy tak naprawdę debatować. Długo zastanawiałam się, czy przymusowy odwyk dla ciężarnych, to kierunek dobry czy zły. Doszłam do jednego pewnego wniosku: to się nie może udać, to pomysł oderwany od rzeczywistości!
Marka Michalaka i to, jaki ogrom pracy wykonuje dla dzieci – bardzo szanuję. Ale czytając projekt Rzecznika Praw Dziecka (cały projekt zmian możecie przeczytać tutaj: http://brpd.gov.pl/sites/default/files/zalacznik_projekt_ustawy.pdf), trudno nie zadać pytania: czy kiedyś uda nam się w tak ważnych kwestiach sięgnąć wzrokiem trochę dalej?
Projekt sprowadza się tak naprawdę do stworzenia małej regulacji prawnej. W świetle nowych przepisów dziecko nienarodzone zyskałoby swojego „adwokata”, a sądy miałyby kierować przyszłe mamy na przymusowy odwyk. Niestety to, co powinno najbardziej martwić, to nie fakt, że ktoś zajął się problem FAS, czyli dzieci, których matki w ciąży piły, na poważnie, a raczej brak konkretnych i realnych rozwiązań.
Zamiast oburzać się, jak Partia Razem, że: „W państwie PiS kobiety mają przede wszystkim rodzić nowych Polaków. (…) Oficjalnie projekt ma chronić płód przed FAS – alkoholowym zespołem płodowym. W praktyce będzie oznaczać sprowadzenie kobiet do roli narodowych inkubatorów – kontrolowanych, szpiegowanych i pozbawianych wolności”*, chyba lepiej zastanowić się nad faktami. Papier jest cierpliwy, ale co dalej?
Prawo w Polsce jest dziurawe
Jak jest dziś? Ciężarna za picie, upijanie się nawet do nieprzytomności nie ponosi żadnych konsekwencji. W myśl „moje ciało, moje picie, moje dziecko”. Warto dodać, że o ile picie (a nawet chlanie!) w ciąży odbywa się w majestacie prawa, to poród na rauszu jest już nielegalny, a dokładnie urodzenie pijanego dziecka! Po drugiej stronie łona, pijane dziecko już oburza i nie ma społecznej zgody na takie przypadki. Rekordzistka urodziła dziecko z 5.promilami alkoholu we krwi, w Skierniewicach. Dziecko zmarło.
Z największym problem picia w ciąży mierzy się Wielka Brytania. Co roku na wyspach rodzi się około 7 tysięcy dzieci „uszkodzonych’ przez alkohol.
Jak jest za granicą?
W Stanach Zjednoczonych, w stanie Tennessee za picie w ciąży można trafić za kratki. Choć to rozwiązanie skrajne, nie można mu odmówić jasnego zdefiniowania sprawy. Jeśli kobieta dobrowolnie zgodzi się na terapię, może uniknąć kary. Specjaliści nie są wcale zachwyceniu ostrymi regulacjami prawnymi, bardzo często pojawiają się głosy, że karanie nigdy nie przyniesie tak dobrych efektów jak edukacja i wieloletnia profilaktyka.
Panie Rzeczniku,
Idea szczytna, bo bez względu na prywatne przekonania, trzeba przyznać, że dzieci z FAS, nie mają wyboru, całe życie płacą za cudzy błąd, ale czy jest Pan pewien, że to rozwiązanie może im pomóc?
1.
,,Art. 109. § 1. Mając na względzie prawo dziecka do Życia i ochrony zdrowia, w przypadku spożywania alkoholu przez kobietę w ciąży, używania przez nią narkotyków lub innych substancji psychoaktywnych, sąd może zarządzić, niezwłoczne poddanie się przez nią leczeniu szpitalnemu we wskazanym zakładzie leczniczym”.**
Czy powinniśmy się oburzać, że ciąża będzie wskazaniem do przymusowego odwyku?
Nie! Myślę, że „systematyczne zakłócanie spokoju” czy „uchylanie się od pracy „, jest powodem błahym, w porównaniu do zagrożenia, jakie picie alkoholu w ciąży niesie dla rozwijającego się płodu, a jednak istniejące od dawna prawo przewiduje skierowanie na przymusowe leczenie odwykowe osoby, której uzależnienie wpływa na pracę, demoralizację czy życie rodzinne.
Czy istniejące prawo nie daje możliwości do egzekwowania przymusu leczenia w przypadku ciężarnych? Pewnie daje i pewnie tylko na papierze.
Zapewne wszystkie te zmiany mają przede wszystkim pozwolić na uniknięcie biurokracji, oczekiwania, dłużących się spraw. Zgadzam się – każdy dzień upijania się matki wpływa na rozwój dziecka, każdy następny może być tym, w którym raz na zawsze zawaliło się jego zdrowie. Ale te kilka formalnych zapisów nie sprawi, że alkoholik zacznie terapię. Przymusowe leczenie to przecież przede wszystkim terapia uzależnień. Nie da się kogoś zmusić do tego, by CHCIAŁ żyć inaczej. Ośrodek zamknięty wydaje się w skrajnych przypadkach jedynym rozwiązaniem, które realnie może coś zmienić. W myśl zasady: zamknąć, żeby alkoholik nie miał czego pić. Wtedy się na pewno nie napije…
Zapewne zdefiniowane „ciężarnej” ma ułatwić rozpatrzenie przez sądy spraw, w których pijana ciężarna nie jest patologiczną awanturniczką, a elegancką i dobrze wykształconą panią. Taką która pije po cichu, a butelkę chowa przed rodziną w koszu na brudną bieliznę…
2.
… właśnie, Panie Rzeczniku, jak Pan znajdzie tę butelkę w jej koszu na pranie albo bagażniku?
„Art. 5842 Sąd wszczyna Sprawę o zarządzenie poddania się przez kobietę w ciąży stacjonarnemu leczeniu szpitalnemu we wskazanym zakładzie leczniczym niezwłocznie po powzięciu informacji o spożywaniu przez nią alkoholu, używaniu narkotyków lub innych substancji psychoaktywnych”.**
Skąd sąd „poweźmie” informacje o spożywaniu alkoholu?
Nie rozumiem, co miałoby się tutaj zmienić? Na odwyk będą trafiały matki z tzw. „patoli”, te które leżą pijane na ulicy, te które zgarnie spod sklepu dzielnicowy – bo będzie widać dobrze brzuch. A co z tymi we wczesnej, niewidocznej ciąży? Nie mając planu, w jaki sposób wykryć ciężarną alkoholiczkę, trudno wierzyć w realne zmiany. Tego boją się kobiety. Na czym ma się opierać system? Na donosach? Obowiązkowych badaniach alkomatem podczas wizyty u lekarza? Ale przecież przed wizytą można nie pić, prawda? Zresztą, żeby mieć pewność, że takie prawo nie jest dziurawe trzeba by stworzyć jakiś system.
A co z prywatną opieką lekarską albo marginesem kobiet, które w ogóle nie pojawią się w ciąży u ginekologa? Tak, to naprawdę się nadal zdarza. Przecież, jeśli prawo ma zapobiegać FAS i chronić dziecko, nie powinno dotyczyć tylko skrajności. Faktem jest, że każda dawka alkoholu może być dla płodu destrukcyjna…
3.
Pytanie jednak najważniejsze: w jaki sposób zapis w ustawie zlikwiduje dwuletnie kolejki na odwyk?!
Zaglądam do raportu NIK w sprawie przymusowego leczenia odwykowego:
„Wyniki kontroli wskazują jednak, że większość skierowanych (62 proc.) nie stawia się na leczenie. Połowę z przyjętych osób (51 proc.) doprowadziła policja. Prawie jedna trzecia (30 proc.) przyjętych na obowiązkową terapię nie kończy jej. Połowa zobowiązanych do leczenia (50 proc.) jest kierowana przez sądy wielokrotnie. Zaledwie 2 proc. skierowanych, którzy ukończyli terapię na poziomie podstawowym, podjęło wysiłek poddania się elementom terapii na poziomie ponadpodstawowym. Ponadto obserwacje kliniczne pokazują, że osoby przymusowo skierowane na leczenie odwykowe częściej i szybciej wracają po leczeniu do picia alkoholu.
Od zgłoszenia gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych do przyjęcia osoby uzależnionej na leczenie odwykowe mija średnio 1 rok i 10 miesięcy.
- od zgłoszenia gminnej komisji osoby nadużywającej alkoholu, do skierowania do sądu wniosku o zobowiązanie jej do poddania się leczeniu mija średnio 266 dni,
- od wpływu do komisji zgłoszenia osoby nadużywającej alkoholu, do uprawomocnienia się postanowienia sądu o zobowiązaniu do poddania się leczeniu odwykowemu mija średnio 443 dni,
- czas oczekiwania na przyjęcie na leczenie odwykowe wynosi średnio 230 dni”.***
Panie Rzeczniku, co da ten zapis na papierze? Czy on wybuduje te ośrodki, zatrudni policjantów, pracowników społecznych, wybuduje sądy i zatrudni sędziów tak, aby ta kobieta w ciąży trafiła z dnia na dzień i przestała szkodzić dziecku? Bo oprócz tego, co dziś Polska ma, nie mamy nic więcej do dyspozycji. I sześć stron projektu niestety tego nie zmieni w miesiąc.
„Czas oczekiwania na przyjęcie na leczenie odwykowe wynosi średnio 230 dni” – ciąża trwa 260 dni… Niestety w tym projekcie nie ma narzędzi, które miałby to zapewnić.
4.
Sam przymus leczenia, nadal nie definiuje picia alkoholu w ciąży, jako przestępstwa, wykroczenia – nie ubiera picia w ciąży w żadną definicję, nazwę. Pojawia się jedynie informacja „Mając na względzie prawo dziecka do Życia i ochrony zdrowia”**. Mając na względzie prawo dziecka od życia i ochrony zdrowia, można domagać się bardzo wielu rzeczy, również tych, które nie będą społecznie zaakceptowane. Które w nieodpowiednich rękach mogą krzywdzić, zamiast pomagać.
Ja mogę się domagać, by ciężarne zdrowo się odżywiały, by lekarze wykonywali swój zawód z najwyższą dbałością, by kolejka do specjalisty endokrynologa dla kobiety w ciąży nie wynosiła 12 miesięcy… Ktoś inny, może domagać się innych praw, ustaw, metod ochrony. Dlatego właśnie uważam ten projekt za bardzo mglisty, taki trochę ozdobnik, który i tak niczego nie zmieni, bo nie ma jak.
I co najważniejsze, Panie Rzeczniku, niech Pan spróbuje zbadać, ilu lekarzy ginekologów, prowadzących ciąże, zezwala lub zachęca swoje pacjentki do picia alkoholu w ciąży. Oczywiście wina, a to dla zdrowia, a to na trawienie, a to dla spokoju – bo przecież kobieta w ciąży nie powinna się stresować. Ciekawa jestem, jaki byłby wynik, gdybyśmy wysłali jedną kobietę w rzekomej ciąży do kilkunastu czy kilkudziesięciu ginekologów z pytaniem: „Panie doktorze, a czy można czasem, jakieś pół lampki wina wypić?”. Proszę przejrzeć fora internetowe. To większy problem niż może się nam wydawać. Ustanowienie adwokata dziecka nienarodzonego go nie rozwiąże.
Czy lekarze ponoszą jakieś konsekwencję za takie porady? Oczywiście, że nie.
5.
Największą kontrowersją jest tutaj sam brzuch. Po czarnych protestach, ograniczaniu w wyborze antykoncepcji, teraz jawnie musimy się skonfrontować i przyznać, kto i kiedy ma prawo zaglądać nam w majtki… Bo przecież nienarodzone dziecko jest z matką nierozdzielne.
To godzi najmocniej w strach o prywatność, wolność wyboru. Bo stajemy w sprzeczności – z jednej strony chcemy traktować dziecko nieurodzone jak pełnoprawnego człowieka – bo cóż dziecko jest winne alkoholizmowi czy narkomanii matki? Dlaczego przez zwykły „pech”, ktoś ma być narażony na kalectwo, chorobę, gorsze życie. Przecież jednocześnie to nie jego wina, prawda? Z drugiej strony rodzi się niepokój, gdzie jest granica, co jest jeszcze wolnością osobistą, co patologią? Boimy się, bo co stanie się z matkami, które nieświadomie krzywdzą swoje dzieci albo z tymi, które świadomie ryzykują ich życiem i zdrowiem nie mając praktycznie wyboru? Czy te wszystkie niuanse, „słowa” nie obrócą się kiedyś przeciw wszystkim kobietom?
Być może tym, które są poważnie chore i zachodzą w ciąże. I muszą podjąć decyzję, czy przyjmować leki, które mogą ciężko uszkodzić płód, czy zaryzykować własne życie?
A może z zupełnie innej strony warto podejść do tego tematu. Jeśli założymy, że projekt zadziała jedynie w skrajnych przypadkach matek, które o ciąże nie dbają, które jej nie chcą – to czy nie powinniśmy się zastanowić nad dostępem do darmowej antykoncepcji, nad liberalizacją prawa aborcyjnego, nad przywróceniem dostępu do tabletek antykoncepcji awaryjnej bez recepty? Czy to nie sprawiłoby, że takich ciąż byłoby mniej?
Panie Rzeczniku, proszę nie dziwić się tej „histerii”, która narosła wokół Pana projektu. Bo my, kobiety, w dzisiejszej Polsce – tej samej, w której kopie się i tak klęcząca już na kolanach edukację seksualną, odbiera się lub utrudnia dostęp do antykoncepcji, co chwila usiłuje się w jakiś sposób znieść istniejące rozwiązania dotyczące aborcji – zwyczajnie się boimy. Boimy się tego, że za miesiąc, rok czy dwa, ktoś inny wykorzysta bardzo podobny zapis i zażąda, by „mając na względzie prawo dziecka do życia i ochrony zdrowia”, jego matka nie mogła wykonywać badań prenatalnych, pracować albo rodzić w wybranej pozycji. Być może brzmi to absurdalnie, ale przecież już wiele zaskakujących rzeczy się w naszej Polsce wydarzyło…
Prywatnie uważam ten projekt za przysłowiowe „strzępienie języka”. Podobnie jak uważam, że picie w ciąży jest złe. Nie przewiduję tu wyjątków, „jednego łyka” czy „lampki wina do towarzystwa”. Ale zastanawiam się, czy w dzisiejszej Polsce nie trzeba zacząć solidnie i konsekwentnie budować wiedzy u podstaw. Jest tak wiele, do zrobienia… Może warto zacząć od szukania rozwiązań, by zaczęło działać prawidłowo prawo, które już istnieje?
Studiowałam położnictwo, pamiętam z praktyk pewną pacjentkę, bardzo wyjątkową. Jej historia chyba doskonale zilustruje w jakiej kondycji jest dziś „ochrona” dziecka nieurodzonego, kobiety w ciąży i co może zaoferować „martwe” prawo …
To była bardzo młoda dziewczyna, mniej więcej w połowie ciąży, bezdomna. Do szpitala zgłosiła się z powodu gorączki i bólu brzucha. Została przyjęta bez problemu, i dobrze. Przez kilka dni lekarzy usiłowali znaleźć przyczynę tajemniczej gorączki. Po wielu dniach, okazało się, że pacjentka nie ma gorączki… że moczy termometr w letniej herbacie, a leki, których nie potrzebuje wynosi do toalety i wyrzuca (i chwała za to). I wiecie, co to nie była nieodpowiedzialna matka. Pamiętam, że płakała, choć nikt na nią się nie złościł. Płakała, bo nigdzie nie było dla niej miejsca, prawo gwarantowało jej ochronę i opiekę, ale wszystkie ośrodki pomocy były „zapchane”. Mówiła: „nie mogłam pozwolić, żeby mnie wypisali. Tu jest ciepło i jest jedzenie, dostałam czystą piżamę. Zdrowa wrócę na ulicę”. Miała krótkie, kręcone włosy i była bardzo szczupła – tak ją zapamiętałam. I właśnie wtedy po raz pierwszy skonfrontowałam się z tym, co jest na papierze, a co w życiu.
Panie Rzeczniku, dziś Światowy Dzień FAS, o którym sam Pan pisze, czy to nie dobry moment, żeby zastanowić się nad rozwiązaniem kompleksowym i realnym? Tam, gdzie jest wiele niedopowiedzeń, zawsze jest dość miejsca na wątpliwości…
*Partia Razem Facebook, **Projekt Rzecznika Praw Dziecka. *** Raport NIK
