Od kilku dni widzimy, jak pogoda za naszymi oknami się zmienia. Coraz wyższe temperatury jesienią i cieplejsze zimy zachęcają nas do aktywności na świeżym powietrzu niemal przez cały rok. Jest to także dobry sygnał dla kleszczy, które aktywne są już przy 5-7 stopniach Celsjusza[1]. Wraz z kleszczami pojawia się ryzyko chorób odkleszczowych. Okres jesienny to najlepszy czas, aby zabezpieczyć się przed wirusem kleszczowego zapalenia mózgu (KZM) zarówno na nadal trwający sezon, jak i cały przyszły rok.
Twoje zdrowie tej jesieni
Zaczynamy przyzwyczajać się do ostrożnego życia z wirusem Sars-Cov-2. Wszystko bowiem wskazuje na to, że koronawirus zostanie z nami na dłużej, a kolejny etap pandemii będzie o tyle trudniejszy, że zbiegnie się także z sezonem zachorowań na grypę. Dlatego ważne jest, aby szczególnie w tym roku zadbać o siebie i podjąć działania profilaktyczne w każdym obszarze zdrowia. Jedną z możliwości są szczepienia ochronne, które pozwalają nam uniknąć niepotrzebnych tej jesieni dodatkowych problemów zdrowotnych, czy też niepotrzebnych hospitalizacji[2]. W oczekiwaniu na szczepionkę przeciw koronawirusowi, warto zaszczepić się na te choroby, na które możemy i uniknąć niepotrzebnego ryzyka.
Uciekając do lasu pamiętajmy o innych zagrożeniach
Przed groźnymi wirusami wielu z nas będzie szukało ucieczki w tereny zielone, dlatego musimy pamiętać, że tam też czekają na nas zagrożenia. Kleszcze – bo o nich mowa – żerują już przy temperaturze 5-7 stopniach Celsjusza, zatem ciepła jesień będzie dla nich świetną okazją do szukania żywiciela.
Warto o tym pamiętać, tym bardziej, że powoli rozpoczyna się czas wzmożonych leśnych wędrówek w poszukiwaniu m.in. dorodnych grzybów. Ich zbieranie to przecież „narodowy sport” Polaków. Wiele osób chętnie chodzi po pachnących zagajnikach, ciesząc się pięknem przyrody i wypatrując prawdziwka czy kurki. Trudno w takich chwilach myśleć o czających się w lesie kleszczach, ale w rzeczywistości, wraz z koszem zebranych grzybów, można przynieść do domu niejednego wkłutego w skórę pajęczaka. Dlatego idąc do lasu na spacer, czy zbierać grzyby warto pamiętać, że to co przyjemne, nie zawsze jest bezpieczne. Kontakt z kleszczami może skończyć się zakażeniem jedną z najczęstszych chorób odkleszczowych – kleszczowym zapaleniem mózgu (KZM). Na chorobę tę nie ma lekarstwa, a jedynym sposobem, aby jej uniknąć jest profilaktyka w postaci szczepień ochronnych. Ryzyka nie należy lekceważyć –w Polsce już co szósty kleszcz może być zakażony groźnym wirusem[3].
Jakie są objawy KZM?
Po ukłuciu przez kleszcza, organizm może sam zwalczyć wirusa i taki przypadek może pozostać niezauważony. Gdy wirusowi uda się rozprzestrzenić, objawy przypominają grypę, choć i na tym etapie choroba może się zakończyć, nie powodując dalszych dolegliwości. Jeśli jednak wirus dostanie się do układu nerwowego to może spowodować groźne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, z objawami w postaci bólu głowy, wysokiej gorączki, sztywności karku. Czasem jednak dochodzi do zapalenia mózgu, rdzenia kręgowego i korzeni nerwowych, które mogą prowadzić do trwałych uszkodzeń w organizmie – ostrzega prof. dr hab. n. med. Joanna Zajkowska z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Białymstoku. Powikłaniem choroby mogą być również problemy dotyczące psychiki, spośród których najczęstszym jest depresja oraz zaburzenia pamięci lub zachowania.[4]
KZM można uniknąć – wystarczy się zaszczepić
Szczepienia ochronne niemal w 100 proc. chronią przed zachorowaniem na KZM. Grupą ryzyka szczególnie ciężkiego przebiegu KZM, która przede wszystkim powinna być objęta szczepieniami są osoby po 50-60 roku życia[5]. „W tym wieku zwalczanie wirusa jest dużo trudniejsze, nie ma leczenia przyczynowego, a przebieg choroby bywa trudniejszy, z większą ilością powikłań. W Polsce szczepią się na KZM osoby pracujące w środowisku, gdzie istnieje duże narażenie na ukłucia przez kleszcze, w tym pracownicy Lasów Państwowych, żołnierze, pracownicy Straży Granicznej, Straży Pożarnej oraz Parków Narodowych – podlegają oni obowiązkowemu szczepieniu przez pracodawcę. Osoby uprawiające sporty, działkowicze, posiadacze działek przy lesie, szczepią się na własne życzenie, jest to ok 1-1,2% populacji. W krajach sąsiednich jest to od kilkunastu do kilkudziesięciu procent więcej – wyjaśnia prof. Zajkowska.
Wirus KZM bytuje w gruczołach ślinowych kleszczy, dlatego do zakażenia może dojść w pierwszych minutach po ukłuciu przez pajęczaka.[6] Należy też pamiętać, że każde stadium kleszcza może być tak samo niebezpieczne! Wielkości główki od szpilki czy ziarna maku (nimfa) – często dla nas zupełnie niewidoczne – kleszcze mogą uczynić tyle samo, a czasami więcej niż „dzikie zwierzęta” napotkane w lesie[7].
Jak poluje na nas kleszcz i jak dochodzi do zakażenia KZM?
Kleszcze są wyczulone na zapach potu oraz wydychany przez ludzi i zwierzęta dwutlenek węgla. Żerując w trawach, czy przydrożnych zaroślach, mogą z łatwością zaatakować spacerujących po lesie, zakażając ich groźnym dla zdrowia i życia wirusem KZM. Z tego powodu, chcąc ustrzec się przed niebezpieczeństwem jakie niosą te małe pajęczaki, powinniśmy pamiętać o odpowiednim przygotowaniu się na leśną wędrówkę[8].
Strefa „parkowania” kleszcza
„Kleszcz atakuje „z zasadzki”: czeka na trawie, niskich roślinach na swoją ofiarę i spada na nią, gdy wyczuje żywe, ciepłe, oddychające stworzenie. Kleszcze nie spadają na ludzi z drzew, najczęściej bytują w runie leśnym, na jagodzinach, trawach, paprociach do ok. 1 metra wysokości. U ludzi najczęściej przyczepiają się do łydek. Następnie wędrują po skórze lub ubraniu do miejsc z cienką, ciepłą skórą, tam wbijają swój ryjek i pasożytują. Są to najczęściej: pachy, pachwiny zgięcia kolan i łokci, skóra za uszami i głowa – mówi dr inż. Anna Wierzbicka, zoolog i leśnik z Katedry Łowiectwa i Ochrony Lasu Wydziału Leśnego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.
Dlatego do lasu wybieraj długie spodnie i zakryte buty. Po powrocie z wycieczki zawsze obejrzyj dokładnie swoje ciało i wytrzep ubranie – mogą znajdować się na nim kleszcze[9]. W razie ukłucia na skórze natychmiast usuń kleszcza za pomocą pęsety. Chwyć go jak najbliżej skóry i pewnym, ale delikatnym ruchem wyciągnij, a ranę po kleszcze zdezynfekuj wodą utlenioną lub spirytusem salicylowym. Jeśli w miejscu ukłucia pojawi się rumień, obrzęk, wysypka lub objawy grypowe, niezwłocznie udaj się do lekarza[10].
[1] https://www.kleszcze.info.pl/o-kleszczach, dostęp: 09.09.2020
[2] https://www.mp.pl/pacjent/grypa/grypasezonowa/74010,szczepienia-przeciwko-grypie-dla-pacjentow-50-dlaczego-seniorzy-powinni-sie-szczepic dostęp: 10.09.2020
[3] Kleszcze przenoszą chorobę ośrodkowego układu nerwowego, kleszczowe zapalenie mózgu (KZM). Wywołującym ją wirusem zakażonych jest 3–15 proc. populacji kleszczy w Polsce. Dostęp 10 02 2018 http://www.medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego,kleszcz–ukaszenie–borelioza–czy-latwo-zachorowac-,artykul,1722040,2.html
[4] Juchnowicz D i wsp. [Mental disorders in the course of lyme borreliosis and tick borne encephalitis]. Przegl epidemiol 2002;56 Suppl 1:37
[5] WHO position paper on TBE – 2011
[6] Zajkowska J., Czupryna P. , op. cit. s. 21–27
[7] Hajdul-Marwicz M., 2019 Kleszcze. [online] http://www.sanepidjaslo.pl/pliki/Kleszcze.pdf dostęp 23.04.2019
[8] Hajdul-Marwicz M., 2019 Kleszcze. [online] http://www.sanepidjaslo.pl/pliki/Kleszcze.pdf dostęp 23.04.2019
[9] https://www.kleszcze.info.pl/ochrona-przed-kleszczami, dostęp: 10.09.2020
[10] https://www.kleszcze.info.pl/usuwanie-kleszczy, dostęp: 10.09.2020
Artykuł powstał w ramach kampanii Nie igraj z kleszczem
