Szacuje się, że na świecie około 50 mln ludzi choruje na padaczkę — w Polsce nawet pół miliona. Napady padaczkowe to nie tylko napady drgawkowe czy utrata świadomości, a 30% przypadków to padaczki lekooporne. Z pomocą przychodzą badania genetyczne, które mogą pomóc ustalić przyczynę i spersonalizować leczenie.
Nawet 56-75% przypadków to padaczka skrytopochodna, w której nie udaje się ustalić jej pierwotnej przyczyny. Padaczka jest szczególnie trudna do prawidłowego zdiagnozowania przez liczne postacie kliniczne. Dzięki badaniom genetycznym możliwe jest nie tylko ustalenie podstawowej przyczyny choroby, ale również dobranie odpowiedniej farmakoterapii, szansa na uzyskanie efektu w padaczce lekoopornej i zapobieganie skutkom ubocznym wprowadzonej farmakoterapii.
Przyczyny padaczek
- padaczki pourazowe (najczęściej na wskutek wypadków komunikacyjnych, wczesne jeśli wystąpią do 14 dni od zdarzenia, późne do 2 lat od urazu głowy);
- nowotwory mózgu;
- choroby naczyniowe mózgu (udary, krwotoki podpajęczynówkowe, anomalie naczyniowe, naczyniaki mózgu);
- udar krwotoczny;
- stwardnienie rozsiane i inne choroby zwyrodnieniowe i demielinizacyjne;
- przyczyny toksyczno-metaboliczne (alkohol, leki, heroina);
- neuroinfekcja -zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (Streptococcus pneumoniae), zapalenie mózgu wywołane Herpes simplex (u połowy pacjentów po zapaleniu o tym podłożu rozwija się padaczka), po zapaleniu mózgu spowodowanym wirusem grypy, ospy, odry, świnki.
Padaczka lekooporna
Badania nad epilepsją w ostatnich latach skupiają się głównie na zjawisku oporności na leczenie przeciwpadaczkowe. Oporność dotyczy bowiem jednej trzeciej chorych na padaczkę i często rozwija się na wskutek organicznych uszkodzeń mózgu — niedokrwiennych lub urazowych. Skutkiem padaczki lekoopornej są postępujące zmiany tkanki nerwowej i w efekcie postępująca dysfunkcja intelektualna, społeczna i wzrost śmiertelności.
Ponieważ oporność na leczenie dotyczy różnych chorych z tą samą formą padaczki i leków o zupełnie różnych mechanizmach działania, przyczyn lekooporności zaczęto dopatrywać w podłożu genetycznym. Jeśli w ciągu pięciu lat od rozpoczęcia leczenia nie wystąpił napad padaczkowy, można mówić o remisji padaczki. Za nieefektywnym leczeniem może stać źle dobrany lek, jego nietolerancja lub nieodpowiednia dawka.
Geny regulują wiele mechanizmów związanych ze skutecznością przyjmowanych leków na padaczkę. Znane są już geny, które odpowiadają za występowanie padaczki płata skroniowego ze stwardnieniem hipokampu, która znacznie częściej nie odpowiada na leczenie, geny odpowiadające za dostępność leku przeciwdrgawkowego (transport i dystrybucję w mózgu), czy geny regulujące metabolizm leków przeciwpadaczkowych.
Rozpoznanie genetycznego podłoża farmakokinetyki leków i wrażliwości receptorowej może pomóc w doborze efektywnej dawki leku i zapobiegać efektom ubocznym.
Padaczka u noworodków i dzieci
Niedojrzały i wciąż rozwijający się układ nerwowy jest bardzo podatny na przemijające zaburzenia metaboliczne czy niedotlenienie, stąd przyczyn należy poszukiwać w okresie życia płodowego lub okołoporodowym. Większość padaczek, które ujawniają się w dzieciństwie to padaczki idiopatyczne, o podłożu genetycznym.
Padaczka u osób w wieku podeszłym
Ryzyko wystąpienia napadów padaczkowych wzrasta wraz z wiekiem, w populacji osób powyżej 75 roku życia wskaźniki zapadalności są 5-krotnie większe niż w grupie młodych dorosłych. Część chorób charakterystycznych dla wieku podeszłego zwiększa ryzyko wystąpienia napadu padaczkowego. W badaniach w grupie chorych po udarze u ponad 10% wystąpił niesprowokowany niczym napad padaczkowy. Także u chorych z otępieniem ryzyko to znacznie wzrasta — u osób z chorobą Alzheimera ryzyko wzrasta aż 6-krotnie, w przypadku innych rodzajów otępienia nawet 8-krotnie. Szacuje się, że rozpowszechnienie jest większe, niż podają diagnostyki, co wynika z trudności diagnostycznych — część napadów, zwłaszcza tych częściowo złożonych pozostaje nierozpoznana lub nieprawidłowo zdiagnozowana.
U osób starszych znacznie częściej niż w reszcie populacji dochodzi do napadów prowokowanych.
Do najczęstszych czynników toksycznych zaliczają się:
- środki przeciwdepresyjne i przeciwpsychotyczne;
- odstawienie leku stosowanego przez długi okres czasu (zwłaszcza w przypadku benzodiazepin);
- zaburzenia metaboliczne (najczęściej hipoglikemia);
- ostre niedokrwienie mózgu (5-7%).
Szczególnie trudne zarówno u osób po 65 roku życia jak i u dzieci do 1 roku życia są niedrgawkowe stany padaczkowe, które może się objawiać jedynie przedłużającymi zaburzeniami świadomości.
Badania genetyczne pod kątem padaczki
Badania dostępne są w pakietach dedykowanych konkretnym grupom wiekowym — noworodki i dzieci do 2 roku życia, dzieci powyżej 2 r.ż. i nastolatki oraz dorośli. Dostępny jest ponadto pełen panel, który bada wszystkie mutacje 401 genów, a dzięki zastosowaniu nowoczesnej metody NGS możliwe jest wykrycie nawet tych najrzadszych mutacji — podpowiada specjalista z internetowej platformy badań genetycznych Zdrowegeny.pl
