Takich historii nie brak, ani na pierwszych stronach gazet, ani w towarzyskich rozmowach. Jak to jednak możliwe, że – nie będąc wdową czy wdowcem – można ponownie złożyć przysięgę małżeńską przed Bogiem? O odpowiedź na to pytanie poprosiliśmy Karolinę Dokić-Pietuszko z portalu-katalogu ślubnego PlanujemyWesele.
Zgodnie z doktryną Kościoła katolickiego małżeństwo jest sakramentem, dlatego nie może być rozwiązane. Co, jeżeli komuś zależy na tym, aby móc wziąć po raz drugi ślub kościelny, nie będąc wdową ani wdowcem?
– Jedyną możliwością, dopuszczoną przez Kościół katolicki jest orzeczenie unieważnienia małżeństwa – wyjaśnia Karolina Dokić – Pietuszko z portalu-katalogu ślubnego PlanujemyWesele.pl.
– I tu koniecznie trzeba zwrócić uwagę na terminologię: w Kościele katolickim można uznać małżeństwo za nieważne, czyli, że nigdy nie było ono ważne, a nie unieważnić je! – podkreśla nasza ekspertka.
To jednak nie kwestia czyjegoś widzimisię – możliwość uznania małżeństwa zawartego w Kościele katolickim za nieważne obwarowana jest określonymi czynnikami. Proces kanoniczny, który do niego prowadzi podlega zupełnie innym przepisom niż proces cywilny. Podstawą do uzyskania pozytywnego wyroku Sądu lub Trybunału kościelnego są powody wymienione we wniosku i muszą one być bardzo istotne.
Jak wygląda droga do stwierdzenia, że małżeństwo jest nieważne?
Do kancelarii sądów biskupich rocznie trafia ponad trzy tysiące wniosków o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Wiele osób jest przekonanych, że proces prowadzący do tego trwa latami. W istocie proces prowadzony w trybie zwyczajnym może zająć od roku do nawet czterech lat, co dla wielu osób, które z takim wnioskiem wystąpiły, może być procedurą ciągnącą się – w ich odczuciu – w nieskończoność.
Karolina Dokić-Pietuszko: – Problem ten w pewnym sensie rozwiązał papież Franciszek. Chcąc skrócić i ułatwić procedurę stwierdzenia nieważności małżeństwa wydał List Apostolski w formie motu proprio Mitis iudex Dominus Iesus („Pan Jezus łagodnym sędzią”). Reguluje on krótki proces tzw. Processus brevior, w którym pozytywny wyrok można otrzymać już w ciągu 4 dni! Niestety mogą z niego skorzystać tylko te osoby, w których małżeństwie okoliczności potwierdzające nieważność zawarcia małżeństwa są oczywiste. Co ważne, jest to okoliczność podobna do rozwodu za porozumieniem stron, ponieważ z wnioskiem o stwierdzenie nieważności muszą wystąpić zarówno mąż, jak i żona.
Od czego zacząć przygotowania do procesu?
Jedno z małżonków lub obydwoje zgłaszają się do adwokata kościelnego w kancelarii kanonicznej. Ten analizuje oraz przedstawia podstawy prawne i ocenia szanse na powodzenie procesu. Jeśli jego opinia jest pozytywna, sporządza się skargę powodową (według prawa cywilnego byłby to po prostu pozew), która kierowana jest do sądu biskupiego. W momencie, gdy zostanie ona przyjęta, następuje ustalanie przesłanki procesowej, czyli przedmiotu sporu. Ta stanowi podstawę dla prowadzenia procesu; sąd rozpoczyna zbieranie dowodów potrzebnych do udzielenia odpowiedzi na kluczowe pytanie: „Czy małżeństwo zostało zawarte w sposób nieważny”.
W trakcie procesu każde z małżonków i świadkowie składają zeznania przed sądem, każdy z nich indywidualnie. Jeśli osoba pozwana nie stawi się na wezwanie sądu i nie dostarczy usprawiedliwienia nieobecności, proces będzie toczył się nadal, tylko już bez jej udziału. Po zamknięciu postępowania dowodowego następuje przygotowanie sprawy do wyrokowania. Należy podkreślić, że w świetle prawa kanonicznego, to ten, kto coś twierdzi (np. że małżonek ukrył chorobę psychiczną) ma obowiązek dowodzenia tego [Kan. 1526 – § 1].
– Podstawą uznania małżeństwa za nieważne przez Sąd lub Trybunał kościelny są mające znaczenie powody, dla których małżonkowie nie chcą ze sobą dalej żyć, będąc małżeństwem w pojęciu katolicyzmu. Najczęściej takie wnioski dotyczą zawarcia małżeństwa w sposób niezgodny z kanonami Kodeksu kanonicznego – tłumaczy Karolina Dokić-Pietuszko z PlanujemyWesele.
– Do naruszeń tych zaliczyć należy przede wszystkim istniejące już małżeństwo z inną osobą (potocznie bigamia), zbyt młody wiek małżonka, impotencję, a także powody związane
z różnicą wyznaniową czy wykonywanie profesji kapłańskiej lub zakonnej. Do powodów, które także można wskazać we wniosku jest zatajenie przed ślubem przez jedno z narzeczonych choroby psychicznej lub… bezpłodności.– Kościół katolicki może też unieważnić związek zawarty bez zgody małżeńskiej. Mowa tu o sytuacjach, w których użyto podstępu lub substancji psychotropowych, a także dotyczących braku minimum małżeńskiego poznania, nieleczonych chorób psychicznych jednego z małżonków oraz… fałszywości uczuć, na przykład w celu uzyskania korzyści majątkowych itp. – dodaje Karolina Dokić-Pietuszko.
Jak sprawić, aby małżeństwo kościelne zostało uznane za nieważne?
Najprostszym rozwiązaniem jest udanie się do adwokata kościelnego, który udzieli porady, pomoże skompletować niezbędne dokumenty, a najczęściej poprowadzi sprawę od początku do końca. Gdzie szukać takiego specjalisty? – Listy adwokatów kościelnych znajdują się na stronach internetowych sądów biskupich.
Jakie dokumenty są potrzebne do sporządzenia skargi?
Różne sądy biskupie wymagają dołączenia różnych załączników do skargi powodowej. Wśród najczęściej wymaganych dokumentów wymienić można: metryki chrztu obydwu stron, świadectwo ślubu kościelnego, cywilny wyrok rozwodowy (jeżeli został uzyskany) oraz dane wskazanych świadków. Cześć osób dołącza publiczne, ale i prywatne materiały dowodowe, takie jak: orzeczenia i zaświadczenia lekarskie (np. od psychiatry, ale i androloga czy ginekologa oraz materiały z dokonanych obdukcji), dokumenty z policji. Sąd zezwala także na dołączenie do materiałów dowodowych maili, pamiętników oraz listownej korespondencji.
Jakie mogą być powody stwierdzenia nieważności małżeństwa?
Małżeństwo istniejące w ramach Kościoła katolickiego może zostać uznane za nieważnie, gdy zostało zawarte mimo istnienia którejś z przeszkód zrywających kanony* 1083 – 1094 Kodeksu kanonicznego (czyli niezgodnej z nimi).
Należą do nich:
- istniejące już małżeństwo z inną osobą,
- młodociany wiek małżonka (14 lat dla kobiety i 16 dla mężczyzny),
- niezdolność płciowa (impotencja),
- odmienność religii (ślub z osobą, która nie została ochrzczona, a deklarowała się i złożyła przysięgę jako katolik),
- naruszenie przyzwoitości publicznej,
- święcenia kapłańskie, śluby lub wykonywanie profesji zakonnej,
- uprowadzenie (w tym zmuszenie do małżeństwa),
- tak zwana przeszkoda występku (tzw. małżonkobójstwa),
- pokrewieństwo w linii prostej (czyli: dzieci, rodzice, wnuki, prawnuki) i do czwartego stopnia linii bocznej**
- powinowactwo (w linii prostej) – mówimy o nim, gdy zachodzi tylko więź prawna pomiędzy małżonkiem a krewnymi drugiej strony, np. dziecko żony, teść i teściowa to powinowactwo I stopnia, szwagier, czyli mąż siostry to już powinowactwo II stopnia,
- pokrewieństwa prawnego (powstałego w wyniku adopcji, czyli matka i przysposobiony syn lub ojciec i przysposobiona córka),
- małżeństwo może zostać uznane za nieważnie, jeśli zostało zawarte na skutek braków dotyczących zgody małżeńskiej. Zostały one określone przez prawodawcę w kanonach 1095- 1107 Kodeksu.
- użycie podstępu przy zawieraniu małżeństwa (umyślne wprowadzenie w błąd),
- pozbawienie używania rozumu (np. przez podanie substancji psychotropowych),
- brak minimum małżeńskiego poznania,
- niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej (na przykład nieleczone choroby psychiczne),
- poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich (na
przykład brak umiejętności społecznych, bycie wykluczonym ze społeczeństwa w wyniku uzależnień, itp.), - symulacja (np. udawanie uczuć i intencji, czy manipulowanie poprzez wzbudzenie współczucia),
- wykluczenie któregoś z istotnych przymiotów lub elementów małżeństwa (jedność, nierozerwalność, zrodzenie i wychowanie potomstwa – na przykład poddanie się wazektomii),
- zawieranie małżeństwa pod warunkiem (na przykład włączenia majątku wyłącznego do majątku wspólnego lub odmówienia rodzicom wspólnego zamieszkania, itp.)
- przymusu i bojaźni.
Przyczyną do uznania, że małżeństwo jest nieważne mogą być też zastrzeżenia lub domniemanie braków dotyczących sposobu zawierania małżeństwa. Dotyczy to w szczególności kapłana, który jest obecny przy zawieraniu małżeństwa.
Niezbędne jest do tego posiadanie przez niego odpowiedniego upoważnienia oraz zobowiązanie do zawierania małżeństwa przez katolików (według formy kanonicznej).
Podstawy prawne
W procesie o uznanie małżeństwa za nieważne, bardzo istotne są podstawy prawne – te jednak zostały wymienione w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku. Tymczasem tylko w oparciu o konkretne przyczyny można uznać, że stwierdzono nieważność małżeństwa.
Mogą to być:
- niemożność posiadania potomstwa,
- alkoholizm,
- niedojrzałość emocjonalna,
- wykluczenie nierozerwalności małżeństwa,
- nimfomania,
- uprawianie hazardu,
- choroby psychiczne,
wykluczenie wierności małżonków - oraz – uwaga! – błąd co do przymiotu osoby. Przedmiot takiego błędu to element stanowiący o czyjejś naturze – atrybut moralny lub duchowy, zaleta, cnota, stan społeczny, a także narodowość, nieskazitelność obyczajów, płodność, zdolność do prokreacji czy wykonywany zawód.
PlanujemyWesele.pl to portal ślubny i katalog posiadający w swojej bazie ponad 17 tysięcy usługodawców z branży ślubno-weselnej z każdego regionu Polski. Portal to także porady ekspertów, inspiracje, reportaże ze ślubów czytelników i piękne sesje plenerowe. Każdego miesiąca PlanujemyWesele.pl inspiruje i łączy z usługodawcami ponad 140 tysięcy par młodych. W tym roku firma obchodzi swoje 13. urodziny, osiągając oglądalność serwisu na poziomie 1,5 mln odsłon
