Celiakia to choroba o charakterze autoimmunologicznym, związana z nietolerancją glutenu. U chorych na skutek celiakii dochodzi do zaniku kosmków jelitowych, co z kolei powoduje zaburzenia wchłaniania, niedożywienia i niedoborów składników odżywczych w organizmie. Jakie objawy daje celiakia, co ją powoduje, i jak wygląda leczenie tej choroby?
Celiakia — co to za choroba?
Celiakia jest chorobą autoimmunologiczną, spowodowaną przez niewłaściwą reakcję odpornościową organizmu, związaną z nietolerancją glutenu. Owiany już złą sławą gluten, to mieszanina białek obecnych w zbożach, tj.: pszenicy, owsie, jęczmieniu i życie. Jest on wszechobecny — znajduje się w pieczywie, makaronach, a nawet wędlinach, jogurtach i słodyczach. Gluten nie ma istotnych wartości odżywczych dla organizmu, w dodatku jest ciężkostrawny dla naszego układu pokarmowego. Dla większości osób gluten nie stanowi problemu, jednak coraz częściej występują przypadki, jak w przypadku celiakii, gdy gluten obecny w diecie prowadzi do poważnych kłopotów zdrowotnych.
Fot. iStcok
U osób cierpiących na celiakię gluten przyczynia się do zaniku kosmków jelitowych, które odpowiadają za przyswajanie substancji odżywczych z pożywienia. Niewłaściwa ich praca prowadzi do zaburzeń wchłaniania i niedoborów składników odżywczych w organizmie. To może prowadzić do niedożywienia, a nawet wyniszczenia organizmu, co jest sytuacją zagrażającą życiu chorego.
Statystyki pokazują, że celiakia występuje u ok. 1% populacji, i dwukrotnie częściej dotyka kobiety. Celiakia jest chorobą genetyczną, której ryzyko rośnie, jeśli cierpi na nią krewny pierwszego stopnia (rodzice, bracia, siostry, dzieci) lub jedno z bliźniąt jednojajowych. Celiakia może dotknąć osoby w każdym wieku. Pierwsze objawy najczęściej obserwuje się w dwóch przypadkach — we wczesnym dzieciństwie oraz u osób między 30. a 50. rokiem życia. U dzieci objawy, jakie daje celiakia, pojawiają się po miesiącu od wprowadzenia do diety produktów zawierających gluten.
Celiakia — przyczyny
Celiakia nie ma jednej przyczyny. Choroba może wynikać z zaistnienia różnych czynników, takich jak:
- genetyczne;
- środowiskowe;
- metaboliczne;
- immunologiczne;
- zakaźne.
Celiakia — objawy: pełnoobjawowa, nietypowa, celiakia bezobjawowa
Objawy choroby trzewnej mogą pojawić się nagle. Ich natężenie i przebieg może być różny, dlatego też rozróżniamy trzy oblicza choroby: pełnoobjawowe, nietypowe i bezobjawowe.
Celiakia pełnoobjawowa (klasyczna, jawna) — objawy
Celiakia tego typu najczęściej dotyczy dzieci, osób w podeszłym wieku, oraz kobiet ciężarnych. Charakteryzuje się ona:
- przewlekłą biegunką tłuszczową lub wodnistą, w której stolce są luźne, cuchnące i połyskujące;
- spadkiem masy ciała u dorosłych;
- zahamowaniem przyrostu masy ciała oraz zaburzeniem wzrostu u dzieci;
- bólami brzucha, wzdęciami, powiększeniem obwodu brzucha;
- zaburzeniami wynikającymi z nieprawidłowego wchłaniania mikroelementów, makroelementów oraz witamin (np. anemia, osteoporoza).
Fot. iStock
Celiakia nietypowa — objawy
Celiakia nietypowa, mimo że występuje znacznie częściej od celiakii klasycznej, jest trudna do zdiagnozowana, ze względu na niewielkie objawy. Najczęściej do ich nasilenia dochodzi w wyniku infekcji, urazem tkanek miękkich, oraz ciążą. Celiakia nietypowa powoduje następujące objawy:
- zaburzenia układu krwiotwórczego — niedokrwistość z niedoboru żelaza;
- zmiany skórne i błon śluzowych — nawracające afty, zapalenia błony śluzowej jamy ustnej;
- zaburzenia związane z nieprawidłowym wchłanianiem wapnia (osteoporoza, złamania patologiczne, niedorozwój szkliwa zębowego, bóle kostno-stawowe)
- zaburzenia ruchomości stawów — zapalenie stawów;
- nieprawidłowości neurologiczne i psychiatryczne — padaczka, depresja, ataksja, nawracające bóle głowy, zaburzenia koncentracji uwagi;
- zaburzenia układu rozrodczego — skłonność do poronień, niepłodność, obniżone libido, zaburzenia potencji;
- zaburzenia pracy wątroby: stłuszczenie wątroby, podwyższone stężenie cholesterolu we krwi.
Celiakia bezobjawowa
Celiakia bezobjawowa nie powoduje objawów klinicznych choroby, natomiast w surowicy krwi obecne są swoiste przeciwciała (IgAEmA). Jeśli przy tym mówimy kosmki jelitowe są prawidłowe, mowa jest o celiakii latentnej. W przypadku pacjentów bez objawów klinicznych, ale z zanikiem kosmków jelitowych, mowa jest o tzw. celiakii niemej.
Celiakia — badania
Przy wystąpieniu takich objawów, nie należy samodzielnie usuwać glutenu z diety, co jest ważne, by podczas badań zyskać obiektywne wyniki. Trzeba natomiast skonsultować się z lekarzem, który przeprowadzi wywiad i zleci oznaczenie przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej (enzymowi biorącemu udział we wchłanianiu glutenu z jelit) oraz tzw. endomysium mięśni gładkich jelit, oraz deamidowanej gliadynie (DGP).
Lekarz skieruje pacjenta do gastroenterologa, który wykona dalsze, bardziej szczegółowych badań dodatkowych, takich jak np. biopsja jelita w trakcie badania endoskopowego. Podczas niego specjalnymi kleszczykami lekarz pobiera materiał do badania uzyskany w ten sposób fragment wysyła się do badania histopatologicznego.
Celiakia — dieta
Celiakia jest chorobą nieuleczalną i pacjent dla zachowania zdrowia musi przejść na dietę bezglutenową. Dieta bezglutenowa polega na całkowitym usunięciu z jadłospisu produktów zawierających gluten. To na początku nie jest łatwe zadanie, ponieważ nie wystarczy jedynie odstawić białe pszenne pieczywo. Gluten ukrywa się m.in. w życie i jęczmieniu, w kaszy mannie, semolinie, w pszenicy kamut, czy w seitanie.
Fot. iStock
Do produktów bez zawartości glutenu należą m.in.: kukurydza, ryż, ziemniaki, soja, proso, gryka, rośliny strączkowe, sorgo, tapioka, amarantus, maniok, orzechy. Dieta bezglutenowa dopuszcza także mięso, jaja, mleko, owoce i warzywa, wodę, kawę naturalną, soki owocowe, wody mineralne, kompoty, napary z ziół. Przed zakupem konkretnego produktu należy przyjrzeć się etykiecie, gdzie pojawiają się informacje, czy dany produkt może zawierać gluten. Symbol przekreślonego kłosa na opakowaniu ułatwia wyszukanie produktu bezglutenowego.
Dieta bezglutenowa powinna być prawidłowo zbilansowana, aby uniknąć pojawienia się niedoborów substancji odżywczych. Takie działanie jest konieczne, ponieważ bez względu na postać celiakii (klasyczna, nietypowa, bezobjawowa), może prowadzić ona do sytuacji niedożywienia, osteoporozy, zaburzeń płodności, zaburzeń neurologicznych, anemii, pierwotnej marskości lub stłuszczenia wątroby, niedokrwistość z braku żelaza i wielu innych zaburzeń.
