Zespół jelita drażliwego to najczęściej występujące zaburzenie układu pokarmowego, może ono dotyczyć nawet co piątej osoby. Mimo że zwykle rokowania są bardzo pomyślne, pacjenci odczuwają znaczne obniżenie jakości życia. Nawracające, bóle i skurcze w lewej części brzucha, częste biegunki i problemy z utrzymaniem stolca, bądź uporczywe zaparcia utrudniają codzienne funkcjonowanie. Nim zostanie postawiona diagnoza, należy wykluczyć schorzenia, które mogą przypominać IBS — sprawdź, jakie badania warto wykonać i jak sobie pomóc.
Zespół jelita drażliwego — co to jest?
Zespół jelita drażliwego (IBS) to czynnościowa choroba przewodu pokarmowego. Kryteria Rzymskie IV będące najnowszą aktualizacją kryteriów diagnostycznych, określają IBS jako „zaburzenia interakcji jelitowo-mózgowych„, co podkreśla kluczową rolę zaburzeń osi mózgowo-jelitowej w patogenezie tego schorzenia.
Choroba ta częściej występuje w krajach wysokorozwiniętych i dotyka od 1 do nawet 20% populacji. Badania w Ameryce Północnej wykazały, że kobiety chorują trzy, a nawet czterokrotnie częściej. Choroba może występować w każdym wieku, także u dzieci, jednak najczęściej występuje w trzeciej i czwartej dekadzie życia. Choć IBS ma pomyślne rokowania, znacząco obniża jakość życia osób nim dotkniętych.
Zespół jelita drażliwego — przyczyny
Zespół jelita drażliwego jest wieloczynnikową chorobą, za najważniejszy czynnik uznaje się zaburzenia interakcji jelitowo-mózgowej, których istotny element stanowią zaburzenia mikrobioty jelitowej (dysbiozy). Mikrobiota jelitowa reguluje mechanizmy endokrynne, neurogenne i immunologiczne, które z kolei regulują interakcje mózgowo-jelitowe.
Równowaga jakościowa i ilościowa mikrobioty zapewnia utrzymanie zdrowia organizmu, jej zaburzenia zaś, czyli dysbioza jelitowa, odgrywają rolę w patogenezie zespołu jelita drażliwego. W przewodzie pokarmowym w przebiegu IBS stwierdza się obniżenie ilości dobrych bakterii (z rodzaju Lactobacillus oraz Bifidobacterium), zwiększenie zaś chorobotwórczych Escherichia coli, Streptoccocus i Clostridium spp.
Zespół jelita drażliwego charakteryzuje się bólami (najczęściej o charakterze skurczowym, zlokalizowanych po lewej stronie jamy brzusznej), mającymi związek z wypróżnianiem, a także zmianą w zakresie częstości lub konsystencji oddawanych stolców.
Jako czynniki ryzyka wymieniane są również:
- skład flory bakteryjnej,
- trzewna nadwrażliwość,
- przeżyte traumatyczne doświadczenia,
- zaburzenia serotoniny.
Zespół jelita drażliwego a mikroflora jelitowa
Przeprowadzono dotychczas wiele badań potwierdzających, że flora bakteryjna jelita grubego osób z zespołem jelita drażliwego znacznie różni się od flory jelitowej osób zdrowych. W jednym z badań w kale osób z IBS wykryto częstsze i w większej ilości występowanie bakterii z grupy Pseudomonas aeruginosa, inne zaś wykazało pozytywną korelację pomiędzy Ruminococcus torques a występowaniem objawów IBS (po zastosowaniu probiotyków, które zmniejszyły ilość tych bakterii, ustępowały również objawy IBS).
Wpływ mikroflory jelitowej na objawy występujące w zespole jelita drażliwego:
- upośledzenie funkcji bariery jelitowej, zmienionej w procesie fermentacji;
- wpływ na nieprawidłową modulację funkcji czuciowo-jelitowej;
- powodowanie zapalenia o niskim natężeniu, które nie uszkadza tkanek, ale rozregulowuje oś mózgowo-jelitową;
- bakterie należące do mikroflory jelitowej mogą pełnić również funkcję wydzielniczą dla neuroprzekaźników i neuromodulatorów (m.in. dopaminy, acetylocholiny, noradrenaliny i GABA);
- w badaniach DNA bakterii z próbek kału osób cierpiących na IBS udało się potwierdzić związek pomiędzy poszczególnymi szczepami bakterii a różnymi postaciami zespołu jelita drażliwego.
Badania mikroflory jelitowej można obecnie wykonać, nie wychodząc z domu, zamawiając odpowiedni zestaw do pobrania próbki na wskazany adres. Co ważne, wiele pakietów badań dostępnych na rynku, oprócz jakościowej i ilościowej oceny składu mikroflory jelitowej pod kątem obecności bakterii, grzybów czy pasożytów, pozwala również na zbadanie obecności markerów stanu zapalnego (kalprotektyna, krew utajona w kale), markerów przesiąkliwości jelita (zonulina) czy oznaczeniu antygenu Helicobacter Pylori lub obecności Clostridium difficile.
To szczególnie ważne w kontekście początkowej diagnostyki i wykluczenia organicznych przyczyn naszych dolegliwości. Część badań pozwala również uzyskać indywidualne zalecenia probiotyczne i prebiotyczne, czy wskazać dominujący w środowisku bakteryjnym enterotyp, wyjaśnia specjalista ze Zdrowegeny.pl.
Zespół jelita drażliwego — objawy
- ból brzucha, który zmniejsza się lub całkowicie zanika po oddaniu stolca,
- częste i luźniejsze stolce następujące po wystąpieniu bólu,
- silne wzdęcia brzucha,
- wczesne uczucie pełności po posiłku,
- pieczenie w nadbrzuszu,
- uczucie zalegania pokarmu w żołądku,
- duża ilość śluzu w stolcu,
- poczucie niecałkowitego wypróżnienia, parcia,
- zmiana częstotliwości wypróżnień,
- endometrioza,
- choroby tarczycy,
- endometrioza,
- nowotwory,
- trudności z utrzymaniem stolca, naglące parcie na stolec.
OBJAWY ALARMUJĄCE
- krew w stolcu,
- gorączka,
- dokuczliwość objawów w nocy,
- wodobrzusze,
- anemia z niedoborem żelaza,
- rodzinne obciążenie nowotworami i celiakią w wywiadzie,
- wiek powyżej 50 roku życia, bez wcześniejszej kolonoskopii.
W zespole jelita drażliwego nie występuje krew w stolcu, spadki masy ciała czy zaburzenia snu, co jest istotne przy różnicowaniu z innymi chorobami.
IBS może występować w kilku postaciach:
- IBS z zaparciami;
- IBS z biegunkami;
- Mieszana postać IBS.
Zespół jelita drażliwego — leczenie
W zespole jelita drażliwego najczęściej rekomendowana jest dieta eliminacyjna pokarmy zaostrzające przebieg choroby, czasem również pomocna bywa psychoterapia. Jeśli objawy się nasilają, wprowadza się farmakologiczne leczenie objawowe, adekwatne do postaci IBS i dokuczających objawów.
Leki stosowane w zespole jelita drażliwego
- leki rozkurczające,
- leki opioidowe i loperamid,
- leki cholinolityczne,
- trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD),
- przeciwbiegunkowe,
- antagoniści i agoniści receptora serotoninowego,
- probiotyki,
- antybiotyki,
- leki przeciwdepresyjne.
Zespół jelita drażliwego a psychika
Badania wskazują, że osoby chore na depresję są bardziej narażone na wystąpienie zespołu jelita drażliwego. Podobnie doświadczenia przemocy fizycznej, wykorzystania seksualnego, bezrobocie i samotność są pozytywnie skorelowane z występowaniem objawów IBS. Zaobserwowano również odwrotną korelację — u osób przewlekle chorujących na IBS rozwijają się zespoły depresyjne, częściej występują również zaburzenia funkcji seksualnych oraz snu.
Zespół jelita drażliwego a dieta
W postępowaniu ważne jest wyeliminowanie z diety potraw, które nasilają dolegliwości, co wspomaga proces leczenia. Dieta obfitująca w tłuszcze, węglowodany, alkohol, kofeinę oraz ostre przyprawy wywoływała, oraz nasilała dolegliwości związane z zespołem jelita drażliwego. Gluten również ma niekorzystny wpływ na przebieg IBS, w części badań wykazano, że może zmieniać konsystencję stolca, zaostrzając dolegliwości, wzdęcia.
Na popularności zyskuje również dieta L-FODMAP, która zakłada spożywanie pokarmów o niskiej zawartości węglowodanów powodujących wzrost osmotycznego ciśnienia w jelitach oraz słabo wchłanialnych, które fermentują w jelicie cienkim i grubym. Należą do nich latoza, fruktoza, fruktany oraz alkohole polihydroksylowe (mannitol, ksylitol, sorbitol).
Dieta ta składa się z dwóch etapów — w pierwszym eliminuje się powyższe produkty, w drugim (zwykle po 6-8 tygodniach), wprowadza się produkty o niskiej zawartości słabo wchłanialnych krótkołańcuchowych węglowodanów (np. żółte sery, mięso, jaja, ryby, produkty bezglutenowe).
Podejrzewa się dwa mechanizmy nasilania dolegliwości przez te produkty. Pierwszy wynika ze zwiększenia wydzielania płynów do światła jelita, a zwiększona obecność wody w jelicie cienkim wiąże się z dolegliwościami bólowymi. Drugi mechanizm ma związek z szybkim fermentowaniem żywności FODMAP przez bakterie jelitowe, co przyczynia się do produkowania gazów, a w efekcie wzdęcia, dyskomfort i ból.
Zespół jelita drażliwego — diagnostyka, jakie choroby wykluczyć?
- Wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
- nieswoiste choroby zapalne jelit,
- choroba Leśniowskiego-Crohna,
- nietolerancję laktozy,
- nietolerancje pokarmowe,
- choroba uchyłkowa,
- rak okrężnicy,
- niedokrwienne zapalenie okrężnicy.
Podejrzenie IBS — jakie badania wykonać?
- USG jamy brzusznej,
- stężenie kalprotektyny w kale (nieswoiste zapalenia jelit),
- badanie kału na obecność pasożytów i bakterii,
- morfologia,
- odczyn Biernackiego (OB),
- białko C-reaktywne CRP,
- tyreotropina (TSH),
- test w kierunku celiakii,
- po 50 roku życia także kolonoskopia.
