Takich głosów potrzebujemy dziś jak najwięcej. Głosów rozsądku, odważnie punktujących skandaliczne posunięcia władzy, mówiących wprost o tym, jak naprawdę wygląda pozycja kobiet w naszym kraju. O tym, kto zdradził kobiety, kto się ich boi i dlaczego w Polsce nie przestrzega się prawa gdy dotyczy ono obywatelek, rozmawiamy z profesor Moniką Płatek.
Anna Frydrychewicz: Wierzy Pani w solidarność kobiet?
Monika Płatek: A czy to jest dobre pytanie? Czy to jest kwestia wiary, czy może kwestia faktu? Są takie obszary, gdzie wspólnota interesów i doświadczeń niekoniecznie sprzyja kobiecej solidarności. Z punktu widzenia wychowania kobiet, mogłybyśmy powiedzieć, że raczej jesteśmy wychowywane ku posłuszeństwu, grzeczności, zgodzie na dyscyplinowanie siebie i innych, i być może, potrzeba nam większej świadomości, żeby dostrzec że nasza wspólnota losów i interesów wzmacnia solidarność między nami.
Czwarta fala feminizmu, z którą ja się identyfikuje, to jest ta fala, która stara sią patrzeć na zjawiska społeczne z punktu widzenia dobrostanu ludzi. Nie tylko kobiet (w różnych sytuacjach), ale również i mężczyzn. Jestem świadoma, że z bardzo wieloma kobietami nic mnie nie łączy. Mogę się zastanawiać, skąd biorą się ich różne postawy, mogę to rozumieć, ale nie chcę się z tym identyfikować. Jednak nawet wówczas mam świadomość, że łączą nas wspólne interesy i wspólne problemy.
Jakie?
Na przykład te związane z funkcjonowaniem prawa. Takiego prawa, które nie tylko odbiera nam, kobietom, wolność, możliwość do decydowania o swoim zdrowiu i życiu, ale również narzuca nam pewne standardy obyczajowości, tworzenia i praktykowania polityk społecznych. Mam w głowie choćby kwestię prawa do planowania rodziny. Błędnie nazywamy je prawem do aborcji, która – swoją drogą – powinna być legalna, żeby była bezpieczna i rzadka. Przyjrzyjmy się stosunkowi władz do obywatelek w naszym kraju. Władza w PRL-u na poziomie oficjalnym starała się afirmować kobiety, ale to się nie przekładało w praktyce na ich poziom życia. Władza po 1989 roku kobiety zdecydowanie zdradziła, choć to one, w równym stopniu jak mężczyźni, przyczyniły się do przemian politycznych w Polsce. I zostały natychmiast wykorzystane.
W jaki sposób?
Ich ciała, wolność i zdrowie zostały przehandlowane, by wyglądało, że to co się dzieje, jest zgodne z interesem i wolą drugiego ważnego gracza, czyli Kościoła. W rzeczywistości na żadnym etapie nie zależało tutaj żeby rzeczywiście kobiety nie dokonywały aborcji – jedynie, żeby ona była oficjalnie zakazana.
Zagrano życiem i zdrowiem kobiet…
Tak, wciąż się nim gra. Chciałabym, by było jasne: to ja jestem za życiem, ja jestem PRO LIFE. Ci, którzy chcą pozbawić kobiety prawa do decydowaniu o sobie, są za dyscyplinowaniem i kontrolowaniem kobiet, natomiast ja jestem za tym, żeby ich życie i zdrowie było brane na serio pod uwagę (życie płodów i dzieci również). Dlatego właśnie, choćbym nie chciała mówić o aborcji, jest to konieczne. Nic innego, jak protest, tej władzy nie zdyscyplinuje w kierunku przestrzegania praw kobiet.
Wracając do pierwszego pytania: tak, oczywiście istnieje solidarność kobiet. Bardzo często cicha, niedemonstrowana, która rzadko przekłada się na wspólnotę, bo do tego trzeba też praktyki w obywatelskim działaniu. Solidarność oznacza uświadomione współdziałanie. Ale też, gdyby nie było rozmaitych jednak form solidarności, nie byłoby naszej rozmowy, ani portalu takiego, jak ten, który Pani reprezentuje. To są na pewno przejawy solidarności kobiet i pewnie ja chciałabym żeby było tego więcej i intensywniej.
Wróćmy do sprawy zaostrzenia ustawy antyaborcyjnej.
Trzeba ogromnej hipokryzji, żeby w oficjalnych wystąpieniach w Sejmie mówić o 600 aborcjach w kraju, który ma najmniejszy przyrost naturalny w Europie, i w którym środki antykoncepcyjne oficjalnie są dostępne, a w praktyce niekoniecznie. Nawet zakładając, że wszyscy mężczyźni stosują prezerwatywy, to podawane cyfry są oczywiste nadużyciem. To jasne, że kobiety są zmuszone, by poddawać się aborcji. Co więcej, są prawdopodobnie zmuszane przez lęk i strach, przedmiotowe traktowanie, do tego, żeby nie mając pewności co do tego jaki jest stan płodu i ich zdrowia „ na wszelki wypadek” usunąć ciąże. Są także zmuszane do tego, żeby rodzić dzieci z gwałtów, bez zgłaszania gwałtów, wiedząc, mając doświadczenie i praktykę, co się dzieje w przypadku, kiedy takie zgłoszenie ma miejsce.
Zna pani sprawę tej 14- letniej, zgwałconej dziewczynki ze sprawy PiS przeciwko Polsce, gdzie Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, państwo polskie złamało podstawowe prawa człowieka i obowiązujące przepisy? Czy w taki sam sposób jak to dziecko, potraktowalibyśmy matkę Kaczyńskiego, czy w ten sposób zachowalibyśmy się w stosunku do córki prezydenta Dudy? Czy złamalibyśmy wówczas każde obowiązujące prawo, tajemnicę lekarską, prawo do opieki nad własnym dzieckiem? W tej sprawie, matka została pozbawiona praw rodzicielskich, po to, żeby wymusić na dziewczynce urodzenie dziecka. A potem Minister Zdrowia, prywatną taksówką wiózł to dziecko z jednego miasta do drugiego, żeby ostatecznie dokonać legalnej, przewidzianej prawem aborcji.
To już jest ten moment, w którym trzeba bardzo wyraźnie pokazać wszystkim, do jakiego stopnia łamie się prawo, kiedy dotyczy ono zdrowia, życia, wolności i autonomii kobiet. Dokładnie o tym, jest mowa w Konwencji Rady Europy o przeciwdziałaniu przemocy wobec kobiet i przemocy w rodzinie
Dlaczego więc nie stosujemy przepisów, które są przewidziane prawem?
Nie dlatego, że nie mamy środków, nie dlatego, że nie mamy możliwości finansowych, ale dlatego, że dotyczy to grupy ludzi, którymi jeśli się nie pogardza, to uważa, że można się z nimi nie liczyć i których w efekcie stara się pozbawić możliwości decydowania o sobie, a następnie wykorzystuje do celów politycznych. Artykuł 2 naszej Konstytucji, mówi, że Polska to państwo prawa, artykuł 30, mówi o prawie do godności. Obowiązuje też kantowska zasada – nie traktowania człowieka jako środka do celu, ale cel sam w sobie. W Polsce, kobiety się uprzedmiatawia. Może dlatego, że jak się jest sztucznie sprowadzonym do określonej roli niekoniecznie ma się przestrzeń i możliwość innego spojrzenia, jeszcze trudniej o solidarność.
Przypomina mi się sprawa Natalii Przybysz, która właściwie „odczarowała” aborcję. Bo my o aborcji cały czas, z jakiegoś powodu mówimy jedynie w kontekście uszkodzonych płodów, chorób, gwałtów. Natomiast Natalia Przybysz powiedziała pierwszy raz głośno o tym, że dokonała aborcji dlatego, że nie chciała urodzić kolejnego dziecka. I odezwały się takie głosy, że ona bardziej zaszkodziła kobietom tą deklaracją, niż im pomogła.
Nie zgadzam się. Uważam, że Natalia Przybysz zrobiła rzecz wielką, dała świadectwo, Użyła Pani bardzo dobrego słowa „deklaracja”, które nie było nacechowane negatywnie. Ona nie zrobiła tego po to, żeby „wyznawać” cokolwiek, ona zrobiła to po to, żeby poinformować, że ludzie bywają w sytuacjach przymusowych.
Zawsze podkreślam, że niechciane ciąże spadają na głowę rządzących i władzy, która nie respektuje prawa do planowania rodziny i utrudnia zarówno dostęp do wiedzy, czyli do możliwości podejmowania odpowiedzialnej decyzji, jak również dostęp do środków antykoncepcyjnych.
Za każdym razem, jeżeli ciąża jest wynikiem braku dostępu do środków antykoncepcyjnych obciąża to władzę. W ustawie mamy 3 elementy: ten o zgwałceniu, o stanie płodu, ale również element o zdrowiu i życiu kobiety. Zgodnie z kodeksem rodzinnym, matką kobieta staje się, kiedy urodzi dziecko. W ramach powodów, dla których można usunąć niechciana ciążę, jest zdrowie i życie kobiety. Zdrowie to nie brak choroby lecz obecność psychicznego i fizycznego dobrostanu.
Jeżeli kobieta zachodzi w niechcianą ciążę, to jej stan psychiczny i fizyczny jest znacznie pogorszony. To jest stan, w którym czujemy, że nie możemy urodzić dziecka, nie możemy go wychować, przyjąć – i byłoby dobrze gdyby takich przypadków było jak najmniej. Natomiast jeżeli już do takiej sytuacji doszło, decyzja należy tylko i wyłącznie do tej osoby, której to dotyczy, czyli osoby, która jest akurat w ciąży.
Nasi politycy używają języka, który ma wywołać określone efekty. Temu ma służyć nazwanie komórki zapłodnionej w jajowodzie – dzieckiem poczętym, człowiekiem. Chodzi o wywołanie w nas poczucia, że te dwie lepkie komórki, to w pełni ukształtowany bobasek.
Zgodzę się na to, że zapłodnienie stwarza potencjał, natomiast nie ma co udawać, że tam jest człowiek.
Po co więc taka ideologia?
Nie chodzi o uświęcenie życia, ale przejęcie decyzji nad płodnością i decydowania za kobietę. Kto decyduje o płodności człowieka, decyduje o jego życiu. Czyli tak naprawdę, nie chodzi o to, żeby dbać o dobrostan człowieka w ciąży i ewentualnie nowonarodzonego człowieka, tylko chodzi o to, żeby maksymalnie zdyscyplinować, zdołować, przejąć możliwość decydowania o sobie. Zniewolić. Być może wynika to z potwornej zawiści mężczyzn, zazdrości o to, że oni nie mają zdolności do tworzenia życia. Ale wydaje mi się, że to również chęć dominowania i utrzymywania swojej protekcjonalnej i patriarchalnej władzy.
Skąd więc się wzięło oburzenie samych kobiet? Czy nie powinny rozumieć tej sytuacji, naszych wyborów kiedy zachodzimy w niechcianą ciążę?
Kobiety nic nie powinny. Przeszłyśmy przez ostatnie 20 lat potworną tresurę. Już nie tylko posłuszeństwa, ale jeszcze i tego języka, gdzie zarodek jest określany jako dziecko poczęte, „pacjent prenatalny”. Dostałyśmy lekcję, że kobieta, która roni, może być uznana za przestępczynię i skazywana z kodeksu karnego. I jesteśmy przyzwyczajane do lekceważącego nas, instrumentalnego traktowania. Nie ma się co dziwić, że tresowane przez dwie, trzy dekady w ten sposób kobiety mówią, to co mówią. Mają już prawdopodobnie wtłoczone do głów, że muszą być bohaterkami. Ale czy naprawdę muszą? Czy nie mamy prawa do tego, żeby w ramach autonomii, żyć pełnią życia? A te, które się tak oburzają niech pierwsze rzucą kamieniem.
Jaka jest rola Kościoła w tym wszystkim?
Podła. Kościołowi w Polsce (choć niekoniecznie w innych państwach) nie zależy na tym, żeby nie było tych aborcji. Gdyby mu zależało, działałby inaczej. Ale to jest instytucja, która dopuszcza znęcania się, poniżania, gwałcenia dzieci, młodych ludzi, dorosłych kobiet, a chce uchodzić za dającą gwarancję przestrzegania miłości do bliźniego, poszanowania godności, szacunku do drugiego człowieka. Pomimo tego wszystkiego działa tak, jakby się nic nie działo, a każdą uwagę skierowaną wobec siebie traktuje jak zamach na Kościół. I ma w tym interes.
Jaki?
Władza, wpływy, pieniądze, wygodne życie, zwolnienie z podatków, możliwość handlowania ziemią, wtedy, kiedy rolnikom to odebrano …. Jeżeli ktoś inny wie lepiej niż Pani, co Pani powinna robić i mówi, że działa w imieniu Kościoła, to tak naprawdę działa sprzecznie z duchem nauczania Jezusa Chrystusa.
Olbrzymia liczba Polek wzięła udział w Czarnym Proteście. W wielu środowiskach świadomość tego, co tak naprawdę się wydarzyło jest jednak ciągle niska. Uważa pani, że jest szansa, by coraz więcej kobiet pragnęło realnego wpływ na swoją sytuację?
Oczywiście, proszę zauważyć, że ten protest wydarzył się, ponieważ kobiety sobie uświadomiły, że dokonuje się zamach na ich życie, wolność, na ich dobre imię i godność. Na wolność i godność ich córek, sióstr, przyjaciółek. Uświadomiły sobie, że naprawdę można stworzyć prawo, które pozwala karać kobietę za poronienie, tam gdzie potrzeba wsparcia psychicznego i pomocy. Dodatkowo strach władzy uświadamił kobietom ich siłę. Dowiedziałyśmy się, że to, co nas dotyczy jest sprawa polityczną. Nie mamy też ochoty oddawać głosów na polityków, którzy maja zapędy na naszą wolność i handlowanie kobiecymi ciałami. To jest ważny moment dla kobiet. Zapewne będą próby, starania, by nas podzielić, skłócić, pokazać, że to była jednorazowa zachcianka, – „wracajcie panie do kuchni”. Tak już było w czasie Solidarności, tak było i wcześniej. Tak jest cały czas. W telewizji oglądamy konferencje, w których biorą udział sami mężczyźni, tylko że teraz już zwracamy na to uwagę, budzi się w nas świadomość. Możemy więc mówić o kobiecej solidarności. Ten proces już trwa.
