Wizyta w sklepie kończy się wrzaskiem. W autobusie współpasażerowie wymieniają znaczące spojrzenia, bo Twój maluch zaczepia wszystkich dookoła. Żeby spotkać się ze znajomymi w kawiarni, tydzień wcześniej umawiasz się z rodzicami, żeby zaopiekowali się maluchem. Brzmi znajomo? Najwyższy czas coś z tym zrobić.
Nie jest żadną tajemnicą, że małe dziecko nie rozumie jeszcze wszystkich norm społecznych. Dlatego jako rodzic prawdopodobnie akceptujesz, że maluch reaguje na przykre dla niego sytuacje o wiele gwałtowniej niż Ty oraz że naturalne dla niego jest głośne artykułowanie swoich potrzeb, bez względu na czas i miejsce.
Mimo to, czasami jego zachowanie po prostu potrafi doprowadzić Cię na skraj wytrzymałości. Szczególnie jeśli znajdujesz się w miejscu, w którym to zachowanie staje się uciążliwe dla innych osób lub uniemożliwia Ci wykonanie podstawowych, codziennych obowiązków…
W przypływie emocji prawdopodobnie sięgasz po nie najlepsze rozwiązania, które mogą przyczynić się do powtórki tej samej sytuacji w przyszłości. Właśnie dlatego, przed kolejnym razem warto uzbroić się w oręż psychologicznej wiedzy, by nie napędzać błędnego koła problemów wychowawczych.
„Nie potrafiłam powiedzieć nie”
Tę sytuację zna każdy z nas – choćby jako obserwator. Zawsze zaczyna się tak samo: dziecko wypatruje w sklepie przedmiot, który uznaje za „niezbędny” do dalszego życia. Po pierwszej odmowie, próbuje siły błagalnego tonu. Po drugiej w jego oczach dostrzegasz łzy. Po trzeciej – wszyscy obecni w sklepie dowiadują się o niesprawiedliwości, jaka go spotkała. Jesteś bezradny. Chcąc jak najszybciej zaradzić sytuacji, zgadzasz się – dla świętego spokoju – na zakup. Wszyscy są zadowoleni, z wyjątkiem… Ciebie. Bo wiesz, że to zagwarantuje powtórkę przedstawienia podczas kolejnej wizyty w sklepie.
W sytuacji kryzysowej w pierwszym odruchu zawsze sięgniemy po sprawdzone rozwiązanie – w tym przypadku jest to spełnienie zachcianki dziecka. To jednak rozwiązanie wyłącznie chwilowe – maluch zapamięta, że jego nieposłuszeństwo przyniosło mu korzyść, dlatego w przyszłości na pewno znów je wykorzysta.
Lepszym wyjściem z sytuacji jest oczywiście brak uległości. W chwili, w której zauważysz, że dziecko zaczyna wpadać w histerię z powodu Twojej odmowy, odłóż zakupy i wyprowadź dziecko ze sklepu. Daj mu do zrozumienia, że dopóki się nie uspokoi, nie może liczyć na żadną reakcję z Twojej strony. Kiedy uda mu się opanować emocje, wytłumacz mu, że to Ty podejmujesz decyzje w sprawie zakupów (najlepiej, jeśli jeszcze przed wyjściem z domu powiesz mu, jaki dokładnie jest cel Waszego wyjścia, jakie produkty zamierzasz kupić, a jakich nie). Gdy dziecko przystanie na Twoje warunki, możesz wrócić z nim do sklepu i kontynuować przerwane zakupy.
„Kary i zakazy działały tylko przez chwilę”
Kolejna powszechna sytuacja: jesteś w restauracji lub kawiarni, nareszcie udało Ci się wygospodarować czas na popołudnie poza domem. Początkowo wszystko jest w porządku – każdy zajmuje się swoim posiłkiem, a dziecko odkrywa z zainteresowaniem nowe smaki. Jednak po jakichś dwudziestu minutach, talerz przestaje być atrakcyjny, a rozmowy dorosłych zwyczajnie go nudzą.
Maluch zaczyna kręcić się na siedzeniu, w końcu wstaje od stołu, ostatecznie jego podniesiony ton w odpowiedzi na Twoje próby uspokojenia przeszkadza innym gościom. Wtedy sięgasz po sprawdzoną broń: „zachowuj się albo nie dostaniesz deseru” (lub „nie będzie telewizji, nie pograsz na komputerze”, itd.). Dziecko uspokaja się, ale jego nastrój jest widocznie pogorszony – na tyle, że sytuacja niedługo się powtarza.
Ciągłe kary w pewnym momencie tracą swoją moc – szczególnie w chwili, w której dziecko może czuć, że ignorowane są jego potrzeby. Ewentualne korzyści lub brak kary przestają wówczas mieć znaczenie, bo są pewnym abstrakcyjnym bytem w zetknięciu z tym, czego potrzebuje tu i teraz.
Jeśli każda wizyta z dzieckiem w miejscu publicznym kończy się awanturą lub niegrzecznym zachowaniem, być może oznacza to, że nie zaspokajasz jakichś potrzeb dziecka. Może kolejnym razem warto wybrać restaurację, która oferuje kącik zabaw dla dzieci? Albo po wizycie w kawiarni zaplanować zabawę w parku, gdzie maluch będzie mógł się wyszaleć? Może zamiast po raz kolejny wybierać restaurację, zorganizuj piknik na świeżym powietrzu?
Pomiędzy więźniem a strażnikiem dziecka
Kiedy zauważysz, że sytuacja coraz częściej wymyka się spod kontroli, zastanów się przez chwilę nad swoim postępowaniem. Czy ulegasz w kryzysowych chwilach, bo boisz się reakcji dziecka na postawienie granic? Czy może starając się pokazać swój autorytet, nie zapominasz przypadkiem o tym, że dziecko też powinno być partnerem w rozmowie?
Kluczem do rozwiązania problemu złego zachowania w miejscach publicznych – czyli poza bezpieczeństwem domu, do którego i Ty, i dziecko jesteście przyzwyczajeni – jest znalezienie złotego środka pomiędzy uleganiem zachciankom dziecka a byciem tyranem, który osiąga swoje cele wyłącznie poprzez nakładanie kar i nakazów. Pomoże Ci w tym stosowanie się do poniższych zasad:
-
Nigdy nie pozwól się sprowokować
Choćby Twoje ciśnienie podniosło się w mgnieniu oka do najwyższych granic, nie daj tego po sobie poznać. Na atak histerii nie reaguj wcale – i tak żadne słowo nie dotrze do dziecka w takiej chwili. Kiedy maluch zobaczy, że nie może liczyć na osiągnięcie zamierzonego celu takim zachowaniem, w końcu przestanie histeryzować.
-
Znajdź miejsce, w którym dziecko się uspokoi
Jeśli jesteście w sklepie lub restauracji – wyjdźcie na zewnątrz. Jeśli u kogoś w domu – znajdźcie odosobniony pokój. Jeśli na placu zabaw – odejdźcie od niego w ustronne miejsce. Tam dziecku najłatwiej będzie się wyciszyć, nie będziesz również odczuwać presji związanej z dyskomfortem otaczających Was osób.
-
Ustal z dzieckiem, w jakim celu idziecie w dane miejsce
Jeśli przed wyjściem dokładnie wyjaśnisz dziecku cel waszej wyprawy (np. „idziemy do sklepu po składniki na obiad” albo „spotykamy się na herbacie z ciocią Janiną”), dużo łatwiej będzie Ci się później z nim dogadać w ewentualnych kwestiach spornych („pamiętaj, że przyszliśmy tylko po warzywa i owoce, słodycze czekają w domu” albo „umówiliśmy się, że po spotkaniu pójdziemy do parku, gdzie się pobawisz”). Nie zapominaj o tym, że z dzieckiem trzeba rozmawiać, a nie kończyć dyskusję na „bo ja tak mówię”.
-
Pozwól się dziecku wyszaleć po zaplanowanym wyjściu
Dla ciekawego świata malucha nawet półgodzinna wizyta w kawiarni może być wyzwaniem. Dlatego też zadbaj o to, by po wypełnieniu obowiązków zawsze znalazł się czas na coś przyjemnego – wizytę w osiedlowym parku albo wspólną zabawę w domu.
-
Odwracaj uwagę dziecka
Jeśli podróżujecie razem autobusem i widzisz, że maluch zaczyna być poirytowany, znajdź dla niego zajęcie – np. wypatrywanie konkretnych obiektów mijanych po drodze (warto mieć też ze sobą książkę lub sprzęt elektroniczny, który zajmie dziecko). Jeśli jesteście w sklepie, możesz dać mu specjalne zadanie – np. wynajdywanie potrzebnych wam produktów. Staraj się zamieniać każde wyjście w miejsce publiczne w ciekawą przygodę, podczas której uwaga dziecka zawsze będzie na czymś skupiona.
-
Reguły ustalaj z partnerem
Jeśli razem z drugim rodzicem lub opiekunem będziesz stosować wobec dziecka inne zasady (np. Ty nie zgodzisz się na kupno lizaka, a druga osoba tak), maluch nigdy nie nauczy się konsekwencji swoich zachowań. Porozmawiajcie na ten temat na osobności (nigdy przy dziecku!), a następnie twardo trzymajcie się ustalonych zasad.
Kiedy bezstresowe wychowanie zajdzie za daleko
Każde dziecko potrzebuje czasu, by zrozumieć i zaakceptować nowe zasady. Nie spodziewaj się więc, że po jednej udanej konfrontacji dziecko będzie zachowywać się w miejscach publicznych jak anioł.
Jeśli jednak po dłuższym czasie konsekwentnego stosowania nowych reguł dziecko dalej nie będzie pozwalało na swobodne wychodzenie z nim z domu, może się okazać, że zbyt długo pozwalano mu na przejmowanie kontroli i Twoje metody są zwyczajnie nieskutecznie.
Najlepszym wyjściem w takiej sytuacji jest konsultacja z psychologiem dziecięcym, który przeanalizuje zachowanie dziecka i rodzica oraz podpowie Ci, w jaki sposób przywrócić w rodzinie zdrowe relacje.
Marta Zielińska, psycholog pracujący z dziećmi i rodzicami, założycielka Pomocy Psychologicznej Harmonia w Warszawie.
